Ruch, muzyka, śpiew - program muzykoterapii dla uczniów wieku 6-12 lat

Autorski program zajęć terapeutycznych.

Muzyka wyraża to, co nie może być wypowiedziane i co nie może być stłumione.
Victor Hugo

„Ruch, muzyka i śpiew”- muzykoterapia dla dzieci
w wieku 6-12 lat.

Autorka
Małgorzata Mandat-Kłos

Szkoła Podstawowa nr 14 z Oddziałami Integracyjnymi
im. Adama Mickiewicza w Zabrzu

WSTĘP
Jedną ze skuteczniejszych form pracy rozwijającej ekspresję w młodszym wieku szkolnym, jest kształcenie muzyczno-ruchowe. Ma to ogromny wpływ na prawidłowy rozwój psychofizyczny dziecka. Wrażliwość słuchową doskonali się z wiekiem. Ruch jest czynnikiem niezbędnym dla prawidłowego rozwoju dziecka, kształtuje mięsnie i układ nerwowy. Percepcja muzyki rozwija wyobraźnię, samodzielność myślenia oraz kształtuje
postawę twórczą.
Zajęcia muzykoterapeutyczne wprowadzają dzieci w świat dźwięków i muzyki. Muzyka jest doświadczeniem uniwersalnym, ponieważ każdy z nas może je dzielić. Jej podstawowe elementy: melodia, harmonia i rytm oddziałują na nas oraz pobudzają w nas określone funkcje psychofizyczne. Muzykoterapia wspomaga ogólny rozwój dziecka: rozwój fizyczny, emocjonalny, rozwój mowy, a także kształtuje postawy społeczne. Zajęcia te uczą współpracy w grupie rówieśniczej.
Muzyka oprócz swych walorów artystycznych posiada również wymiar terapeutyczny, stąd też nazwa „muzykoterapia” i jej zastosowanie, szczególnie w psychologii i psychiatrii, w leczeniu wszelkiego rodzaju zaburzeń. Rytmika jako metoda, której podstawą jest muzyka, oprócz swych wartości muzycznych i pedagogicznych jest również metodą terapeutyczną. Właściwości te polegają na kształtowaniu prawidłowej postawy ciała a w szczególności, na ustawieniu kręgosłupa czy przeciwdziałaniu płaskostopiu. Ćwiczenia rytmiczne wpływają również na poprawę koncentracji, szybki refleks, zwiększoną uwagę oraz lepszą koordynację słuchowo-ruchową co stanowi ważny czynnik w procesie uczenia się.
Muzykoterapia receptywna i aktywna w grupie jest czynnikiem terapeutycznym.
Forma receptywna polega na wysłuchiwaniu celowo i odpowiednio dobranych utworów muzycznych w sposób swobodny lub zadaniowy, a następnie na przedyskutowaniu w grupie doznanych podczas wysłuchiwania utworów własnych przeżyć. Realizowana jest ona poprzez stopniowe wprowadzanie muzyki, zaczynając od utworu spokojnego i pomagającego nawiązać kontakt z uczestnikiem, następnie prowokującego do przeżywania silnych emocji, a kończąc na utworze neutralizującym poprzednie doznania. Dodatkowo stosuje się techniki projekcyjne, mające na celu uruchomienie procesów wyobrażeniowych na zasadzie indukcji wolnej lub kierowanej. Proces wyobrażeniowy na zasadzie indukcji kierowanej polega na
realizacji wyobrażeniowej narzuconego tematu podczas słuchania odpowiednio dobranej do niego muzyki. Celem zastosowania tych technik jest umożliwienie słuchającemu ujawnienia uczuć skrywanych i często nieuświadomionych, a dotyczących traumatycznych przeżyć.
Forma aktywna polega na wykorzystywaniu instrumentów oraz śpiewanie. Realizowane są tematyczne zajęcia instrumentalne, umożliwiające wyrażenie takich emocji jak gniew czy smutek. Muzykoterapia czynna stosowana jest najczęściej w formie grupowej . Wspólne śpiewanie czy wspólna gra na instrumentach muzycznych otwiera możliwości wpływania na integracje w grupie. Często stosowana jest procedura mająca charakter „rozmowy" dźwiękami, wyzwalanymi z różnych instrumentów. To jakim instrumentem posługuje się dziecko, w jaki sposób i z kim komunikuje się, pozwala uzyskać wiele informacji, z których może wynikać ważna wiedza o sobie.

CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU

Program „Ruch, muzyka i śpiew” adresowany jest do uczniów klas I-III i realizowany będzie w ramach zajęć pozalekcyjnych w wymiarze jednej godziny tygodniowo. Program powstał z myślą o uczniach, którzy na stałe lub okresowo pozbawione są warunków niezbędnych do radosnego życia i pełnego, prawidłowego rozwoju. Mowa tu o dzieciach dotkniętych zaburzeniami:
- rozwoju psychoruchowego
- orientacji przestrzennej
- koncentracji uwagi
- samooceny
Program uwzględnia trzy główne zagadnienia:
- Poznawanie budowy ciała i edukacja muzyczna
- Dynamika ciała - rozwój możliwości motorycznych
- Strukturalizacja zależności przestrzennych i czasowych
W każdym z zagadnień znajduje się dziesięć zabaw i ćwiczeń muzyczno – ruchowych jak również plastycznych, które w trakcie realizacji mają za zadanie korygowanie zaburzonych funkcji, jak również dostarczanie zadowolenia, radości z pracy w grupie oraz indywidualnych osiągnięć dziecka.
Stała sala do prowadzenia zajęć zaopatrzona w instrumenty perkusyjne, odtwarzacz muzyki, płytotekę, podstawowy sprzęt rehabilitacyjny oraz dywan, zapewni uczestnikom zajęć muzykoterapii efektywne wykorzystanie proponowanych ćwiczeń i zabaw.
Cały cykl tematyczny zawiera 30 tematów zajęć, po realizacji których, przeprowadzona zostanie ewaluacja analizująca efekty terapeutyczne, osiągnięte przez uczestniczące w zajęciach dzieci.

CELE OGÓLNE PROGRAMU
Głównym celem programu „Ruch, muzyka i śpiew” jest korygowanie zaburzonych funkcji psychoruchowych dzieci oraz dostarczanie im możliwości wspólnej zabawy.

Tematyka programu została ułożona na podstawie ćwiczeń i zabaw opartych na metodzie rytmizacji Emile’a Jaques’a – Dalcroze’a, C. Orffa oraz Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne, których celem jest:
- Usprawniać uszkodzone funkcje
- Stwarzać dzieciom warunki do łagodzenia agresji, zmniejszenia napięć psychofizycznych, odprężenia
- Rozwijanie indywidualnej osobowości
- Budowanie więzi między światem zewnętrznym dziecka a otaczającą go rzeczywistością
- Tworzenie relacji emocjonalnych

Zajęcia muzykoterapii wspomagają ogólny rozwój dziecka: rozwój fizyczny, emocjonalny, rozwój mowy, a także kształtuje postawy społeczne. Uczą współpracy w grupie rówieśniczej. Techniki muzykoterapeutyczne pozytywnie wpływają na poziom koncentracji uwagi ucznia, uczą go cierpliwości, pobudzają jego wyobraźnię, zachęcają do działania. Przyczyniają się również do rozwoju słuchu muzycznego oraz poczucia rytmu. Pozwalają uczniowi wyciszyć się, bądź też "uwolnić" z siebie energię.
Istotne jest to, że na zajęciach tych uczniowie odnoszą sukcesy! Okazuje się, że każdy z nich potrafi zagrać na instrumencie, zaśpiewać piosenkę, czy też zatańczyć. Wpływa to pozytywnie na ich samoocenę. Pomaga w radosnym i harmonijnym dorastaniu.

CELE SZCZEGÓŁOWE PROGRAMU

• uwrażliwienie na sztukę muzyczną,
• uwrażliwienie na bodźce dźwiękowe,
• umuzykalnienie i uwrażliwienie na rytm,
• motywowanie do aktywności poznawczej i ruchowej,
• usprawnianie koordynacji wzrokowo-ruchowej,
• kształcenie percepcji słuchowej,
• doskonalenie koncentracji uwagi,
• doskonalenie motoryki małej i dużej,
• ćwiczenie pamięci słuchowej,
• obniżenie napięcia psychofizycznego i emocjonalnego,
• rozwijanie twórczej ekspresji,
• ćwiczenie autoorientacji i orientacji w przestrzeni,
• redukowanie lęku i niepokoju,
• zwiększanie poczucia bezpieczeństwa,
• podnoszenie samooceny,
• wzmacnianie wiary we własne siły i możliwości,
• dostarczenie przyjemności, radości i poczucia satysfakcji,
• ujawnienie i rozładowanie zablokowanych emocji,
• integracja z grupą,
• nabycie umiejętności odprężenia się,
• ćwiczenie refleksu, szybkiej reakcji,
• budowanie więzi między światem zewnętrznym dziecka a otaczającą go rzeczywistością,
• tworzenie relacji emocjonalnych,
• doskonalenie rozwoju społecznego

METODY I FORMY PRACY

W realizacji programu wykorzystane zostaną metody pracy , które służyć mają ogólnemu rozwojowi dziecka: fizycznemu, intelektualnemu, emocjonalnemu i estetycznemu. Połączenie tych metod pozwoli na efektywniejsze zwiększenie szans dzieci na wyrównanie braków rozwojowych.

1. Metoda rytmiki ruchowej Emila J. Dalcroze’a
Emil Jaques - Dalcroze był szwajcarskim kompozytorem i muzykiem przełomu XIX – XX wieku. Twierdził on, że każdy może przedstawić za pomocą ciała własne myśli i uczucia związane z muzyką. System Dacroze’a obejmuje rytmikę, solfeż i improwizację.
Formy pracy:
- Ćwiczenia rytmiczne: marsze, biegi, podskoki, ćwiczenia oddechowe, słuchowe
- Słuchane muzyki
- Obrazowanie muzyki poprzez rysunki, prace plastyczne
- Improwizowanie krótkich wierszyków i melodii

2. Metoda Elementarnej muzyki Carla Orffa
Carl Orff niemiecki twórca muzyki z początku XX wieku. W wychowaniu muzycznym położył nacisk na muzykowanie i instrumentarium. Połączył on ruch, śpiew i grę na instrumentach w jedną całość.
Formy pracy:
- zabawy muzyczne – wyliczanki, rymowanki rytmiczne,
- rytmizacja słów,
- śpiewanie,
- spontaniczne zabawy muzyczne wynikające z treści piosenek,
- słuchanie muzyki,
- gra na instrumentach perkusyjnych,
- naśladowanie ruchów

3. Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne
W. Sherborne nauczycielka wychowania fizycznego, tańca i ruchu w latach 70- tych zademonstrowała własna metodę pracy z dziećmi z trudnościami w uczeniu się. Głównym założeniem Metody Ruchu Rozwijającego jest posługiwanie się ruchem jako narzędziem wspomagania rozwoju psychoruchowego dziecka.
Formy pracy:
Ćwiczenia indywidualne i grupowe
- prowadzące do poznania własnego ciała (świadomość ciała)
- pomagające zdobyć pewność siebie i budować poczucie bezpieczeństwa w otoczeniu (świadomość przestrzeni)
- ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracę z grupą
• oparte na relacji „z”
• oparte na relacji „przeciwko”
• oparte na relacji „razem”
- ćwiczenia twórcze
• tworzenie własnych sekwencji ruchowych



ROZKŁAD MATERIAŁU ORAZ TREŚCI TEMATYCZNE

Zagadnienie główne Tematyka zajęć Cele operacyjne
(Uczeń)
Poznawanie budowy ciała i edukacja muzyczna 1. Rozpoznawanie i powtarzanie rytmu na własnym ciele – zabawa „Echo”.

- rozpoznaje układ rytmiczny
- potrafi powtórzyć rytm
- orientuje się w schemacie własnego ciała
- współpracuje w grupie
2. Rozpoznawanie i zapamiętywanie poszczególnych dźwięków przedstawionych na ilustracjach – zabawa „Pamięć”.

- potrafi połączyć ilustrację z dźwiękiem który usłyszał (odgłos gwizdka, silnik samochodu itp.)
- zapamiętuje szereg dźwięków i potrafi wskazać obrazki w odpowiedniej kolejności
- bierze czynny udział w zajęciach
- chętnie współpracuje w grupie
3. Rozróżnianie dźwięków instrumentu i reagowanie ciałem – zabawa „ Guma do żucia”.
- potrafi reagować ruchem na usłyszany dźwięk instrumentu
- nie odczuwa lęku przed poruszaniem się w grupie
- wyzwala swoje emocje
- odróżnia dźwięki długie od krótkich i potrafi interpretować je ruchem
4. Interpretowanie muzyki rysunkiem – „Mural”. - pobudza swoja wyobraźnię
- doskonali sprawność manualną
- rozumie zasady pracy w grupie i przestrzega je

5. Reagowanie na zmiany barwy dźwięku – zabawa „Robotnicy”. - rozróżnia strony prawa, lewa
- współpracuje w małych grupach
- reaguje na zmianę brzmienia instrumentu

6. Zapamiętanie ruchu w przestrzeni – zabawa „Marsz”. - doskonali orientacje w przestrzeni
- potrafi zachować szyk w zabawie
- poprawnie reaguje na polecenia nauczyciela
- rozróżnia dynamikę w utworze i reaguje na nią

7. Ćwiczenia skupienia i reagowania na muzykę – zabawa „Balony”. - potrafi swobodnie poruszać się w grupie
- reaguje na polecenia i poprawnie je wykonuje
- orientuje się w schemacie własnego ciała
- poprawnie podbija balon konkretną częścią ciała
8. Kształcenie wyobraźni i umiejętności interpretowania obrazów ciałem – zabawa „Rysuj sznurkiem”. - potrafi odtworzyć kształt sznurka własnym ciałem zgodnie ze słyszanym rytmem
- potrafi skupić się na wykonywanym ćwiczeniu
- współpracuje w parze
9. Zapamiętywanie i odtwarzanie rytmów – zabawa „Stół”. - potrafi dostosować się do zasad zadania
- współpracuje w grupie
- umiejętnie wskazuje skąd dochodzi dźwięk
- potrafi samodzielnie wymyślić rytm i wystukać go
10. Kształcenie słuchu i sprawności motorycznej – zabawa „W górę i w dół”. - potrafi rozróżnić dźwięki wysokie i niskie
- umiejętnie interpretuje ruchami ramion wysokość usłyszanego dźwięku
- współpracuje z dziećmi tworząc łańcuszek wysokich i niskich dźwięków
- interpretuje wysokie dźwięki i niskie dźwięki poprzez kucanie lub wstawanie
Dynamika ciała – rozwój możliwości motorycznych. 11. Szybkie reagowanie na muzykę i ciszę, kontrolowanie własnego ciała – zabawa „Muzyka – cisza” - potrafi szybko zareagować na ciszę w muzyce poprzez zatrzymanie się
- wyraża ekspresję poprzez swobodne ruchy ciałem
- kontroluje własne ciało
12. Interpretacja muzyki i kształtowanie elastyczności ruchu – zabawa „Jesteśmy plasteliną”. - zna właściwości plasteliny
- doskonali sprawność manualna rąk
- potrafi poruszać się w tak muzyki
- interpretuje muzykę poprzez lepie z plasteliny określonych przez siebie kształtów i form
13. Zapamiętywanie słów i pokazywanie przedmiotów ciałem – zabawa „Zakupy”. - zapamiętuje coraz większą ilość słów
- potrafi zinterpretować nazwany przedmiot ruchem
- chętnie odgaduje zgadywanki ruchowe
14. Ćwiczenie równowagi i samokontroli – zabawa „Nie wolno zgubić piłki”. - potrafi utrzymać równowagę
- przestrzega zasad pracy w grupie
- orientuje się w przestrzeni
15. Rozwijanie ekspresji ciała i kształtowanie poczucia rytmu – zabawa „Król i jego dzieci”. - rozwija ekspresję ciała
- prawidłowo reaguje na usłyszany rytm
- zna nazwy zawodów i miast
16. Rozwijanie wyobraźni i spostrzegawczości oraz doskonalenie sprawności fizycznej – zabawa „Znajdziemy nasze zwierzę”. - potrafi wyobrazić sobie zwierzę i odzwierciedlić jego zachowanie ruchem
- jest spostrzegawczy
- potrafi rozpoznać charakterystyczne ruchy poszczególnych gatunków zwierząt
- chętnie pracuje w grupie
i indywidualnie
-
17. Ćwiczenie pamięci wzrokowej, rozwijanie ekspresji ciała – zabawa” Postaci”. - potrafi zapamiętać wylosowana postać i odegrać rolę swojej postaci
- potrafi odgadnąć jaka postać odgrywa grupa przeciwna i nazwać ją
- doskonali pamięć wzrokową
- swobodnie odgrywa swoją rolę
- współpracuje w grupie
18. Kontrolowanie oddechu i rozluźnianie mięśni – zabawa „Odpoczywamy”. - potrafi rozluźnić konkretną partię mięśni
- kontroluje oddech
- prawidłowo reaguje na polecenia nauczyciela
- poprawnie wykonuje ćwiczenia związane z rytmem
19. Ćwiczenie wyobraźni i współpracy w grupie - zabawa
„ Miasto”. - potrafi współpracować
w grupie
- doskonali wyobraźnię
- umiejętnie nazywa i pokazuje sytuacje z codziennego życia
- prezentuje zachowania społecznie akceptowane
20. Ćwiczenia koncentracji uwagi, reakcji na dźwięk i poczucia rytmu – zabawa „Podaję piłkę”. - szybko reaguje na usłyszany dźwięk
- prawidłowo odbiera usłyszany rytm
- orientuje się w przestrzeni

Strukturalizacja zależności przestrzennych i czasowych. 21. Praca w ograniczonym czasie. Organizacja pracy w zespole – zabawa „Puzzle”. - potrafi współpracować
w zespole
- potrafi odnaleźć pasujące do siebie kształty
- umie zaplanować pracę
w czasie

22. Zmiany zależności czasowych w rytmie, ekspresja ruchu – zabawa „ Rytmiczne kartoniki”. - prawidłowo reaguje na zmiany zależności czasowych w rytmie
- potrafi pokazać ciałem rytm, który usłyszał
- zna i przestrzega zasad „zdrowej” rywalizacji

23. Graficzne zapisanie rytmu instrumentów perkusyjnych – zabawa „Zespoły muzyczne”. - zna nazwy instrumentów perkusyjnych
- potrafi graficznie zapisać rytm tych instrumentów
- potrafi docenić wysiłek włożony w prace przez inne osoby
24. Połączenie natężenia muzyki z ruchami ciała – zabawa „ Turlanie się, chodzenie i skakanie”. - prawidłowo reaguje na zmiany dynamiczne w muzyce
- swobodnie wykorzystuje ekspresję swojego ciała
- rozwija sprawność fizyczną
- chętnie wykonuje ćwiczenia fizyczne
25. Doskonalenie umiejętności skupienia, zapamiętywania i reagowania na zmiany rytmu – zabawa „Jesień”. - potrafi skupić się na wykonywanym zadaniu
- doskonali wyobraźnię
- reaguje na zmiany rytmu
26. Reagowanie i zapamiętywanie oraz ćwiczenie orientacji w przestrzeni – zabawa „Sztafeta z piłką”. - orientuje się w przestrzeni
- zapamiętuje szereg kolejnych czynności do wykonania
- chętnie współpracuje w grupie
- potrafi poradzić sobie z porażką
27. Doskonalenie wewnętrznej kontroli nad czasem, przestrzenią i energią, ćwiczenie lateralizacji – zabawa „Jak zmieniamy się obręczą ?”. - potrafi kontrolować czas
- umiejętnie wykonuje ćwiczenie w obszarze obręczy
- usprawnia lateralizację
- przestrzega zasad współpracy w grupie
28.Rozpoznawanie poszczególnych natężeń dźwięku, doskonalenie orientacji w przestrzeni – zabawa „Ścieżki dźwiękowe”. - prawidłowo rozpoznaje różne natężenia dźwięku
- poprawnie orientuje się w przestrzeni
- wyraża swoje samopoczucie poprzez ekspresję ciałem
29.Umiejętność interpretacji i orientacji w przestrzeni na podstawie zapisanych instrukcji – zabawa „W poszukiwaniu skarbu”. - potrafi zinterpretować instrukcję
- umiejętnie orientuje się w przestrzeni
- prawidłowo wykonuje zapisaną instrukcję
- docenia wysiłek włożony w pracę
30. Ćwiczenie pamięci - zabawa „Instrument duch”. - potrafi zapamiętać ilustrację w odpowiedniej kolejności
- poprawnie interpretuje usłyszany dźwięk z ilustracją
- odgaduje brakujące elementy
- współpracuje w grupie
- zna zasady prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie



Bibliografia
- 150 rytmicznych zabaw dla dzieci „ Spotkanie z muzyką” ; N. Trias, S. Perez, L. Filella; Wyd. Publicat S.A.
- „Muzyka jako element wychowania w rozwoju osobowym dziecka z niepełnosprawnością”; Agnieszka Ewa Jarkowska Wyd. Maternus 2004r.
- „Muzykoterapia” – Podstawy teoretyczne do zastosowania w profilaktyce stresu; Małgorzata Kronenberger;
Wyd. Mediatour Sp. z o. o.
- Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne „ Ruch Rozwijający dla wszystkich”; Marta Bogdanowicz, Alicja Kasica; Wyd. Harmonia Gdańsk 2003r.
- „Program profilaktyczno – terapeutyczny dla dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej”; Piotr Pawlak; Wyd. Impuls Kraków 2002r.
- „ O programach prawie wszystko”; Hanna Komorowska; Wyd. WSiP Warszawa 1999r.