Konstruowanie sprawdzianów z przedmiotów ogólnomuzycznych w szkole muzycznej pierwszego stopnia

Przy konstruowaniu sprawdzianów należy pamiętać o najbardziej logicznej zasadzie: powinno się odrzucać takie zadania, o których wiemy, że zrobią je wszyscy uczniowie, ale też takie, których nie zrobi nikt. Uczeń, który słucha dużo muzyki, będzie mieć mniejszy problem z pisaniem dyktand melodycznych, przy czym ważne jest, aby była to muzyka różnorodna; taką właśnie jest muzyka klasyczna. Natomiast muzyka określana jako pop czy rock jest jednorodna i prosta. Należy dążyć do tego, by przy pisaniu dyktand uczyć dzieci korzystania z wyobraźni muzycznej, a nie z powtarzania melodii na głos, co jest czymś powszechnym na początku nauki, ale takie przyzwyczajenia należy eliminować.
Wielu uczniów lubi nowe wyzwania w postaci ciekawie skonstruowanych zadań, z elementami inspirujących zagadek i poszukiwania odmienności, ale nowatorskimi łamigłówkami muzycznymi na pewno lepiej zaskakiwać ich na lekcji, a nie podczas pisania sprawdzianów. Uczniowie muszą w pełni rozumieć polecenia, dlatego często istnieje potrzeba precyzyjnego zapisania ich na arkuszu ucznia.
Sprawdziany z kształcenia słuchu to przede wszystkim zadania praktyczne, badające nie tylko nie tylko umiejętność prawidłowego słyszenia melodii czy interwałów i akordów, ale też właściwego ich zapisu. W gąszczu muzycznych symboli, na początkowym etapie kształcenia, szczególnie w chwilach pisania ważnych zadań „na ocenę”, uczniom często mylą się zapisy, czy umieszczenie określonych znaków we właściwym miejscu, dlatego warto notować używane w danym zadaniu symbole w poleceniu, na arkuszu ucznia, bądź na tablicy. Natomiast sprawdziany dotyczące zagadnień teoretycznych, jak np. koło kwintowe, budowa odmian gam molowych czy akordów, wymagają od uczniów biegłości zdobywanej na lekcjach wszystkich przedmiotów muzycznych. Dzieciom sprawia trudność dostrzeżenie korelacji między kształceniem słuchu, lekcją instrumentu a np. chórem; należy cały czas przypominać im i odnosić się do wzajemnych powiązań treści przedmiotów muzycznych i uświadamiać, że określona gama z trzema krzyżykami, grana na instrumencie, będzie tak samo nazywać się na kształceniu słuchu i będzie miała te same znaki przykluczowe.
Uczniowie zwykle w niewielkim stopniu starają się myśleć w sposób kreatywny i poruszają się intelektualnie tylko w obrębie dobrze znanych, wyuczonych schematów. Jeżeli oczekujemy od nich innego toku rozumowania oraz przełamywania barier przyzwyczajenia, okazują niepewność i zagubienie,
i dopiero po dłuższej chwili oraz wykorzystaniu wskazówek naprowadzających, są w stanie przejść na twórczy, wieloaspektowy proces rozumowania. Dlatego należy ostrożnie podchodzić do takich zadań na sprawdzianach, co do których nie mamy pewności, czy adresaci właściwie odbiorą ich, być może zbyt zawikłaną, intencję nauczyciela. Zdenerwowanie, spowodowane niezrozumieniem polecenia, pogłębi tylko ich niepewność, albo raczej pewność, że nie są w stanie prawidłowo rozwiązać problemu. Należy również zwracać uwagę na polecenia posiadające w swej treści więcej niż jedno działanie, np. „Podpisz stopnie gamy, a następnie przetransponuj melodię do tonacji G-dur i F-dur”. (Autentyczne polecenie z podręcznika do kształcenia słuchu dla klasy drugiej podstawowej). Przez brak uwagi, bądź czasu, uczeń może bowiem uznać zadanie wykonane tylko częściowo za prawidłowo zrealizowaną całość i oczekiwać odpowiednio wysokiej oceny.
O ile z przedmiotu kształcenie słuchu konstrukcja słuchowych ćwiczeń praktycznych oraz teoretycznych jest na danym etapie przewidywalna (rozpoznawanie i zapis interwałów, akordów, gam, znajomość koła kwintowego, budowy trójdźwięków, itp.), o tyle sprawdziany z audycji muzycznych mogą być tworzone z większą inwencją nauczyciela, przy czym nie powinno to mieć negatywnego wpływu na ich wyniki. Uczniowie zwolnieni z obowiązku uważnego słuchania przebiegów muzycznych w celu ich prawidłowego zapisu, chętnie podejmują nowe, interesujące zadania, oczywiście dodatkowo na początku wyjaśniane ustnie przez nauczyciela dla pełnego ich zrozumienia. O ile na kształceniu słuchu zadania typu: „prawda czy fałsz” zawsze będą stosunkowo proste, z uwagi na wybór jedynie między dwiema opcjami (np.: widzę zapisaną melodię/rytm/interwał, który JEST lub NIE JEST tym, co słyszę), o tyle na sprawdzianach z audycji muzycznych mogą one znaleźć szersze zastosowanie. Można też podwyższyć skalę trudności podobnych ćwiczeń, przez wprowadzenie trzech lub więcej możliwości do wyboru, gdzie odpowiedź wymaga wpisania jednego słowa lub litery, np.:

• Dopasuj podane fakty do życiorysów klasyków wiedeńskich, wpisując w odpowiedziach litery H (Haydn), M (Mozart) lub B (Beethoven):

- Urodził się w Salzburgu (M)
- Skomponował ponad 100 symfonii (H)
- Skomponował opery „Czarodziejski flet” i „Wesele Figara” (M)
- Po raz pierwszy wprowadził chór do wykonywania symfonii (B)
- Pod koniec życia cierpiał z powodu utraty słuchu (B)
- Przyszedł na świat jako pierwszy z klasyków wiedeńskich (H)
- Od dziecka wiele podróżował po Europie i uważany był za geniusza muzycznego (M)

Podobne zadanie do realizacji na kształceniu słuchu byłoby rodzajem testu wyboru (np. zakreślić spośród trzech lub czterech zapisanych interwałów odpowiedź właściwą), ale, szczególnie dla starszych uczniów, byłoby to niewiele wnoszącym ułatwieniem, bez możliwości skontrolowania samodzielnego zapisu odpowiedniego symbolu przez uczniów i statystycznie z dużym prawdopodobieństwem właściwego rozwiązania metodą chybił – trafił.
Uczniowie mogą mieć trudności z odpowiednią interpretacją poleceń, które wymagają umiejętności wnikliwego zrozumienia czytanego tekstu i wypracowania innych nawyków, zdobywanych na co dzień na zajęciach z przedmiotów ogólnokształcących. (Przykładem może być polecenie: „Wymień klasyków wiedeńskich, zaczynając od tego, który urodził się najwcześniej”). W przypadku audycji muzycznych, niezwykle istotną rzeczą jest prawidłowa pisownia nazwisk obcych kompozytorów i pojęć muzycznych, dlatego na sprawdzianach warto umieszczać zadania sprawdzające tę znajomość, koniecznie przy ich samodzielnym zapisie przez uczniów, oraz brać je pod uwagę przy ocenianiu.