Poetyka średniowieczna

Poetyka średniowieczna


U źródeł średniowiecznej poetyki znajduje się teocentryczny system estetyki, głoszący prymat wartości duchowych nad wartościami materialnymi. Ważniejszy staje się temat, problem, idea, natomiast sprawą drugorzędną jest sposób przedstawiania. Od literatury średniowiecznej wymagano zajmowania się przede wszystkim problemami doniosłymi oraz zgodnością idei, myśli z prawdą i zasadami moralnymi.

Alegoria

Główną kategorią poetyki średniowiecznej była alegoria - obrazowe przedstawienie abstrakcyjnych pojęć za pomocą umownych motywów (np. lew wyobrażał pychę; lilia - czystość, niewinność; lis - chytrość, obłudę; błękit - niebo, duchowość; pelikan - ofiarę Chrystusa; drabina - drogę do nieba). Alegoria odwołuje się do wyobrażeń znanych odbiorcy, obecnych w kulturze i religii chrześcijańskiej.
Średniowieczna alegoria ma przede wszystkim charakter dydaktyczny. Twórcy literatury, posługując się konkretnym obrazem, personifikacją, przedstawiali pojęcia filozoficzne, religijne i moralne. Przykładem może być tutaj Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią. Alegoryczny wizerunek kobiety - szkieletu, owiniętej chustą i trzymającej kosę jest w tym utworze obrazowym ujęciem zjawiska śmierci.

Idealizacja

Twórcom średniowiecza zależało na pokazywaniu sytuacji wzorcowych. Wynikało to z parenetyczno - dydaktycznych założeń kultury średniowiecza. Dokonywano zatem idealizacji określonych elementów dzieła literackiego. Tytułowy bohater Pieśni o Rolandzie, aby móc ucieleśnić wzór idealnego rycerza, został obdarzony przez pisarza zespołem cech, które w takim skupieniu i doskonałości w realnym życiu byłyby nieosiągalne.
Skupienie w jednej postaci cech doskonałych - idealizacja - jest również widoczna np. w Legendzie o Św. Aleksym. Bohater tego utworu uosabia zespół tych cech duchowych, które były pożądane z punktu widzenia religijno - moralnego.

Kontrast

W utworach średniowiecznych często występuje kontrast. Na ogół skontrastowane są postaci, np. dzielnemu, szlachetnemu Rolandowi przeciwstawiony jest zdrajca Ganelon. Za pomocą kontrastu może też być ukazana kondycja bohatera i wybrana przez niego droga życia. Bogaty, dobrze urodzony Aleksy staje się żebrakiem, nędzarzem. Metoda kontrastu pojawia się niekiedy jako sposób przekazania tendencji autorskiej. W Skardze umierającego śmiertelnie chory bohater uświadamia sobie kontrast między swym grzesznym życiem a nieśmiertelnością, jaką daje Bóg.