Sensoryka jako forma pracy nad koordynacją dziecka w wieku przedszkolnym

Sensomotoryka jako forma pracy nad koordynacją dziecka w wieku przedszkolnym.
Opracowała Anna Zachara

Dla wszelkich zachowań człowieka istotne znaczenie mają procesy zachodzące w OUN. Dotyczą one zarówno właściwego reagowania na liczne i często złożone oraz zmieniające się w czasie bodźce środowiska zewnętrznego, jak i kontrolowania w przebiegu tych reakcji. Każde, nawet proste zachowanie wymaga szybkiego, skoordynowanego działania wielu obszarów mózgu. Nic więc dziwnego, że wspomniane procesy odgrywają znaczącą rolę zarówno w procesie kształcenia ruchowego jak i podczas wykonywania już opanowanych aktów ruchowych. Wobec znacznej ilości receptorów i ogromnej liczby potencjalnie możliwych reakcji wyzwalanych przez ich pobudzenie, jest oczywiście niemożliwe, by w tym samym czasie ustrój reagował na każde pobudzenie z osobna. Konieczne jest swego rodzaju scalenie tych bodźców, ich integracja. Jak pisze V.Maas, w integracji sensorycznej chodzi o to aby liczne wrażenia zmysłowe , docierające do naszego ciała, były zintegrowane tak, aby mogły być użyte jako adekwatna reakcja. Nazywamy to konwergencją. Jest to możliwe w ramach tzw. jednostek gnostycznych[ gnozja= rozpoznawanie czegoś]., w których rozpoznawane są określone cechy bodźca(bodźców) lub synchronicznego(jednoczasowego) pobudzenia zespołu określonych komórek nerwowych wywodzących się z różnych układów. Tego typu połączenia mają charakter dynamiczny i zmieniają się ustawicznie w zależności od konfiguracji napływających impulsów(tzw. sieci neuronowe). Spore znaczenie ma również i to, że w trakcie uczenia się(powtarzania określonych czynności) powstają specjalne ślady pamięci wzorców ruchowych(tzw. engramy), które są zintegrowane z bieżącymi bodźcami łącznie wpływają na jakość odpowiedzi ruchowej.
Prawidłowy, niezakłócony rozwój zmysłowo- ruchowy w ciągu pierwszych 6-7 lat prowadzi do wytworzenia się podstaw niezbędnych do dalszego prawidłowego życia- zarówno w aspekcie ruchowym jak i psychicznym. Do tego czasu dziecko powinno orientować się w schemacie ciała, precyzyjnie ruszać rękoma, wykonywać kilka rzeczy na raz, skupić się na dłuższą chwilę, wykonywać ćwiczenia gimnastyczne, znać pojęcia przestrzenne, mieć zdolność do wyobrażenia sobie różnych sytuacji, abstrakcyjnego myślenia, mieć określoną lateralizację, charakteryzować się stabilnością emocjonalną, chęcią współpracy w grupie i pewnością siebie.
Wg Ayers, Goddard , Bobath i innych autorów prawidłowy rozwój psychoruchowy dziecka jest uwarunkowany stopniowym przechodzeniem na kolejne poziomy integracji sensomotorycznej. Na poziomach tych dochodzi kolejno do tworzenia się określonych powiązań ruchowo-zmysłowych, a konsekwencji do nabywania kolejnych, coraz bardziej złożonych reakcji, umiejętności oraz zachowań. Najniższy poziom integracji(punkt wyjścia) stanowią bodźce przedsionkowe, proprioceptywne i dotykowe. Kolejny to świadomość własnego ciała, koordynacja bilateralna, planowanie motoryczne, podzielność uwagi i stabilność emocjonalna. Na III poziomie mamy rozwój mowy, koordynację wzrokowo- ruchową oraz celowość ruchu. W końcu przychodzi zdolność do koncentracji uwagi, porządkowania wrażeń, samooceny, samokontroli i samozadowolenia. Koniecznie jest przechodzenie na poszczególne etapy, ale przejście na wyższy poziom nie oznacza zakończenia integracji niżej. Nie dając recepty na przebrnięcie przez ten problem warto zająć się bodźcami najważniejszymi dla sensomotoryki ze szczególnym uwzględnieniem ukł. przedsionkowego, propriocepcji , wrażeń słuchowych i wzrokowych.
Błędne wzorce ruchu, nieprawidłowa postawa czy zaburzenia dynamicznej kontroli nerwowo-mięśniowej mogą przyczynić się do rozwoju nierównowagi pomiędzy jedno stawowymi mięśniami kontrolującymi postawę i amplitudę ruchu a wielo stawowymi mięśniami tracącymi swą elastyczność i rozciągliwość(jeden element wpływa na pozostałe elementy).
Brak równowagi pomiędzy tymi strukturami jest widoczny w zakresie zmian w funkcjonalnej długości oraz aktywacji tych mięśni i prowadzi do zaburzeń układu sił oddziałujących na dany staw w określonym kierunku ruchu. Takie mechaniczne zmiany obciążeń i napięć w różnych strukturach wywołują przeciążenia poza granicą tolerancji tkankowej i skutkują bólem oraz patologią. Dlatego tak ważne we wczesnym rozwoju są ćwiczenia westybularne(dot. zmysłu równowagi) , kokontrakcji(czyli współskurczu mięśni wokół stawu)oraz proprioceptywne- informujące mdz.inn. o ustawieniu poszczególnych części ciała względem siebie i rodzaju napięcia mięśniowego.
Upraszczając mechanizm integracji sensorycznej skupimy się na zależności działania Centralnego Układu Nerwowego jako organu sterującego i mięśni szkieletowych jako organu wykonawczego. W tym kontekście koordynację dzielimy na wewnątrz mięśniową i między mięśniową. O koordynacji wewnątrz mięśniowej mówimy w przypadku działania wewnątrz pojedynczego mięśnia. Siła ta jest sterowana przez poszczególne fazy mięśniowe, aktywizowane przez impulsy nerwowe, a także poprzez ilość zaktywizowanych jednostek motorycznych. O koordynacji międzymięśniowej mówimy w przypadku zaktywizowania zarówno agonistów[ (protagonistyczne) - jest to grupa mięśni, których skurcz powoduje określony ruch, np. zginanie], antagonistów [przeciwstawiają się mięśniom pierwszorzędowym wykonawcom (agonistom)], jak i synergistycznie [asystują mięśniom agonistycznym, współdziałając w łańcuchu kinematycznym, wzajemnie zwiększają skuteczność swego działania, stabilizują staw zaangażowanych poszczególnych mięśni]. Z tym związana jest wcześniej wspomniana propriocepcja (czucie głębokie) służące orientacji ciała w przestrzeni poprzez odbiór pozycji, nacisk i ruchy w poszczególnych stawach.
Ćw. Stańcie na jednej nodze z zamkniętymi oczami. Stańcie na jednej nodze z otwartymi oczami, stańcie na dwóch nogach z zamkniętymi oczami. Stańcie na dwóch nogach.
Im więcej jednostek motorycznych jest aktywnych tym mniejsze jest zaangażowanie koordynacji.
Dysponowanie wysokim poziomem koordynacji przynosi różnorodne korzyści. Są to mdz. inn. Szybsze nabywanie nowych umiejętności ruchowych(uczenie się np. pływania, jazdy na rowerze itp.) oraz większa ekonomia ruchów. Dobra koordynacja pozwala często uniknąć wypadku w niespodziewanej sytuacji oraz stanowi swego rodzaju „zabezpieczenie” przed konsekwencjami ewentualnego upadku.
Fundament możliwości koordynacyjnych zależny jest od następujących komponentów:
• Zdolności orientacyjnych
• Reakcji
• Zdolności różnicowania
• Zdolności rytmizacji
• Zdolności równoważnych
• Antycypacji
• Możliwości dopasowania
Ma to spore znaczenie praktyczne, gdyż umożliwia mdz. inn. Wykonywanie pewnych czynności bez kontroli wzrokowej(np. szukanie czegoś w torebce, wchodzenie po schodach)i z nią, ale w powiązaniu z innymi doznaniami(np. pisanie ze słuchu) czy reagowanie na nagłe bodźce(np. na popchnięcie czy nagłe zahamowanie pojazdu). Praktycznie każda czynność wymaga sprawnego funkcjonowania koordynacyjnego.
Ponieważ zdolności koordynacyjne są bardzo złożone, ich kształtowanie nie należy do łatwych. Wymaga stosowania różnorodnych ćwiczeń, często w zmieniających się warunkach. Przede wszystkim wymaga jednak żmudnej pracy- wielu powtórzeń, treningu mentalnego, dbałości o precyzję wykonania i eliminowania błędów, wyłączenia niepotrzebnych ruchów dodatkowych grup mięśniowych, automatyzacji wzorców ruchowych.
Łatwiej jest kształtować koordynację u dzieci, ponieważ dysponują „plastycznym” ukł. nerwowym, niż u osób dorosłych(np. w procesie rehabilitacji).
To, że dziecko przewróci się podczas aktywności fizycznej stanowi dla niego cenne doświadczenie koordynacyjne.[ Stare przysłowie pszczół mówi: „jak się nie przewrócisz to się nie nauczysz”]. Ważne jest, aby podczas zorganizowanych zabaw zapewnić strefę bezpiecznego upadku, uczulić na bezpieczeństwo innych bawiących się/ćwiczących, wyposażyć w pewne wzorce minimalizujące skutki upadku(np. zaciśnięcie zębów, upadanie na przedramionach, nie chwytać się inny dzieci w czasie upadku, itp.)


Na dzisiejszych zajęciach skupimy się głównie na ćwiczeniach sensorycznych głównie w pozycjach wysokich, przedstawię Koncepcję Inteligencji Ciała, zaproponuję ćwiczenia i zabawy dla różnych przedszkolnych grup wiekowych.

Dla wszystkich grup wiekowych(z lub bez asekuracji)
Prosty tor przeszkód :
1.elementy gąbkowe(wejście na czworakach, zejście tyłem),
2. kamyki/żelki
3. ścieżka sensoryczna
4. dynair(przysiad, wyskok w górę, zeskok na przyrząd)
5. fioletowa poduszka sensoryczna.
6. trenerzy równowagi( z wysokim unoszeniem nogi w górę, ramiona w bok)
7. ścieżka sensoryczna (na czworakach)
8. równoważnia
9. równoważnia z materacem
10. przetoczenie się po materacu
11. jeżyk
12. przejście po woreczkach
13. wejście na kołyskę(ustawionej na materacu)
14. przejście po patykach

Ćwiczenia dla 3-latków
1. Elementy toru przeszkód z asekuracją.
2. Stanie na dwóch żelkach/kamykach z utrzymaniem równowagi.
3. Stanie na jednej żelce z utrzymaniem równowagi.
4. Przejście po macie sensorycznej/ „jeżyku” z prawidłowym obciążeniem stóp.
5. Siad prosty tyłem do siebie. Przepychanie się plecami tył-przód. Przepychanie się pośladkami w klęku podpartym(tyłem do siebie).
6. W parach.Stanie przodem do siebie na powierzchni niestabilnej. Trzymanie się za ręce.

Ćwiczenia dla 4-latków
1. Prosty tor przeszkód
2. Stanie na jednej żelce / kamyku z utrzymaniem równowagi.
3. Stanie na jednej żelce/ kamyku z uniesieniem nad głowę przedmiotu w wyciągniętych rękach.
4. Stanie na dwóch niestabilnych elementach z pochyleniem się w przód(przysiadem, skłonem, itp.) i podniesieniem małego elementu z podłogi a następnie przejście do wyprostuj ciała.
5. Przepychanie się w klęku obunóż na stabilnym i niestabilnym podłożu-na wyciągniętych dłoniach.
6. W parach. Stanie na niestabilnym podłożu, w wyciągniętych rękach piłka. Utrzymanie równowagi. Wariant: pchaj piłkę na współćwiczącego/ partnera.
7. „Walka kogutów” w podskokach.

Ćwiczenia dla 5-latków
1. Tor przeszkód.
2. Stanie na dwóch elementach niestabilnych wykonanie przysiadu i przejście do pozycji wyprostowanej.
3. Stanie na jednym niestabilnym elemencie z wykonaniem przysiadu i równoczesnym trzymaniem przedmiotu w dłoniach.
4. Stanie na niestabilnym elemencie z rzutem piłki do celu.
5. Przepychanie się na stojąco, na stabilnym i niestabilnym podłożu; ręce wyciągnięte przed siebie.
6. W parach. Stanie na niestabilnym podłożu, trzymanie się za ręce. Unieś jedną nogę w górę.
7. „Walka kogutów” w staniu na jednej nodze.

Ćwiczenia dla 6 –latków
1. Tor przeszkód
2. Stanie na dwóch niestabilnych elementach-podskok i powrót do równowagi na elementach.
3. Stanie na jednym niestabilnym elemencie. Wykonanie „wagi”.
4. Przepychanie się w klęku podpartym na stabilnym i niestabilnym podłożu: chwyt z a prawą rękę, lewa noga w górę; chwyt za lewą rękę, prawa noga w górze.
5. W parach. W staniu na niestabilnym podłożu naprzeciwko siebie. Trzymaj piłkę na wyciągniętych rękach, zamknij oczy. Wariant A: unieś jedną nogę w górę. Wariant B: unieś nogę w górę i trzymając piłkę zamknij oczy.
6. „Walka kogutów” w przysiadzie.
7. Koncepcja Inteligencji Ciała.


Zabawy zadaniowe.
Zabawa 1.
Stań na powierzchni niestabilnej rzuć przedmiot(zmięta kulka z papieru, woreczek, piłkę, itp.) do celu.
Zabawa 2.
Stań przodem do kosza/pojemnika. Unieś stopą woreczek i wrzuć do celu. W młodszych grupach usiądź w siadzie ugiętym i wykonaj to ćwiczenie równocześnie obiema stopami.
Zabawa 3.
Stań w jednym szeregu. W ręce woreczek lub inny lekki przedmiot. Traf w toczącą się piłkę. Wariant A: jw. ale w leżeniu przodem; Wariant B.: w staniu na niestabilnym podłożu.
Zabawa 4.
Stań jedną nogą na niestabilnym podłożu, przodem do celu. Drugą nogą, nie dotykając podłogi kopnij piłkę w określonym kierunku. Zmień nogę na balanserze.


Koncepcja Inteligencji Ciała jest sposobem treningowym, który wysuwa na plan pierwszy koordynację sensomotoryczną czyli koncentracji na pracy układu nerwowego.
Rozwijanie funkcji sensomotorycznej traktowane być może jako bezpośredni trening układu nerwowego. Oczywistym jest fakt, że wybrane bodźce treningowe wywierają bezpośredni wpływ na zwiększenie siły czy poprawę wytrzymałości mięśniowej, jednakże głównym zadaniem bodźca jest pobudzenie mózgu, układu nerwowego oraz procesów przetwarzania informacji. Innymi słowy , niezależnie od uzyskania innych korzystnych efektów ta modyfikacja treningu za swe główne zadanie ma optymalizować pracę Centralnego Układu Nerwowego.
Muzyka relaksacyjna.
Stań na podłodze- unieś wysoko zgiętą w st. kolanowym nogę w górę. To samo druga noga.
Stoisz na aerostepie/dynair’ze( powierzchni niestabilnej).
I etap: przenieś ciężar ciała w przód i w tył.
przenieś ciężar ciała w przód i w tył ale jeszcze dalej
przenieś ciężar ciała w prawo i w lewo
przenieś ciężar ciała w prawo i w lewo ale jeszcze dalej
II etap: jw. osoba asekurująca dotyka palcem pleców osoby ćwiczącej, koniecznie asekuruje(wytłumaczyć dziecku co to znaczy być odpowiedzialnym za drugą osobę).
III etap: przenieś ciężar ciała na jedną nogę, oderwij drugą(palec i asekuracja!)
przenieś ciężar ciała na drugą nogę.
IV etap: stań na powierzchni niestabilnej równomiernie obciążając stopy – zamknij oczy-wytrzymaj pozycję. Przenieś ciężar ciała w prawo i w lewo. To samo jeszcze dalej Przenieś ciężar ciała w przód i w tył. To samo jeszcze dalej. Dotyk i asekuracja!!!
V etap: Bez muzyki. Oczy zamknięte. Przenieś ciężar ciała na jedną nogę unieś drugą. Zmiana uniesionej nogi.
Zejdź z elementu niestabilnego. Unieś wysoko jedną nogę. Unieś drugą.
Zmiana ćwiczących.

Sensoryczny obwód stacyjny
Stacja 1.
Stanie na trenerze równowagi przodem do drabinki z asekuracją za szczebel drabinki. Przenoszenie ciężaru ciała(przód, bok tył, bok) wykonując „krążenia” tułowia. Spróbuj bez asekuracji.
Stacja 2.
Przenoszenie piłki obunóż stopami do kosza/z kosza w zwisie tyłem.
Stacja 3.
Przenoszenie ciężaru ciała w przód i w tył z niewielką asekuracją przy drabince.
Stacja 4.
Wyjście po drabince w górę i w dół. Naprzemiennie po jednym szczeblu, naprzemiennie po dwa szczeble.
Stacja 5.
Leżenie tyłem na fioletowym dynarze. Nogi i ręce pionowo w górze. Przeniesienie prawej ręki i lewej nogi nad podłoże; powrót do pw. zmiana ćwiczących kończyn.
Stacja 6.
Stanie na powierzchni niestabilnej(dynair) z woreczkiem na głowie. Przysiady.
Stacja 7.
Stanie jednonóż na niestabilnej powierzchni(trener równowagi). Opad w przód(przeniesienie lekko wyprostowanej nogi w górę) uniesienie przedmiotu z podłogi i wrzucenie go do kosza powyżej głowy(linii barków). Zmiana ćwiczącej nogi.
Stacja 8.
Siad na powierzchni niestabilnej. Uniesienie rąk i nóg w górę, utrzymanie pozycji równoważnej.
Stacja 9.
Podpór przodem. Pod nogi „deskorolka”. Przyciąganie nóg z deskorolką w kierunku rąk. Powrót do podporu przodem. Wariant: jw. ale dłonie są oparte na niestabilnym podłożu.
Stacja 10.
Stanie w wykroku. Noga wykroczna na niestabilnym elemencie. Zgięcie nogi wykrocznej do kąta prostego, powrót do pw.
Stacja 11.
Leżenie tyłem, pośladki na niestabilnym elemencie, między stopami piłka sensoryczna. Uniesienie piłki w górę i przeniesienie jej nad brzuch, powrót kolan nad biodra.
Stacja 12.
Leżenie na piłce TOGU przodem, stopy oparte na niestabilnym elemencie. Unoszenie tułowia ponad poziom piłki, wytrzymanie równowagi.
Stacja 13.
Jazda na „rowerze” równoważnym z asekuracją.
Stacja 14.
Stanie na balanserze, pod nim taśma thera band. Uniesienie jednej nogi i utrzymanie równowagi.
Stacja 15.
Stanie na niestabilnych podłożach. W obu rękach taśmy thera band przywiązane np. do drabinki.

Ćwiczenia sensoryczno- relaksacyjne
Ćwiczenie 1.
Stań na miękkim podłożu, oprzyj ręce ścianę przed sobą, na wysokości barków. Pochyl tułów w przód próbując rozluźnić ramiona i szyję. Zamknij oczy. Oddychaj spokojnie.
Ćwiczenie 2.
Połóż się tyłem na dynair’ze lub piłce. Przenieś ramiona daleko za głowę, rozluźnij ciało, zamknij oczy i spokojnie oddychaj.
Ćwiczenie 3.
Połóż się przodem, pod brzuch, na wysokości pępka ułóż dynar lub niewielką poduszkę. Ułóż dłonie(jedna na drugą) na podłodze i połóż na nie czoło. Zamknij oczy oddychaj spokojnie.

Bibliografia
Ayers J.A. ”Sensory Integration and the Child” Western Psychological Services, Los Angeles, 1989
Freedman F.B. , Gibss B., Hall D. , Kelly E., Monks J. Smith J. “Yoga and pilates for everyone” Hermes House, 2005
Goddard S. „Odruchy, uczenie się i zachowanie” Międzynarodowy Instytut Neurokinezjologii Rozwoju Ruchowego i Integracji Odruchów, 2004
Goddard Blythe S. „Program ćwiczeń integrujących do zajęć z dziećmi ze specjalnymi potrzebami, INPP 2010
Kochasz J. „Przewodnik ćwiczeń gimnastycznych od A do Z”, Wydawnictwo „Czasopisma wojskowe”, Warszawa, 1984
Mass V. F. „Uczenie się przez zmysły. Wprowadzenie do teorii integracji sensorycznej”, Wsi P, Warszawa, 1998
Nowotny J. „Edukacja i reedukacja ruchowa” Wydawnictwo KASPER, Kraków, 2003
Romanowski W „Teoria i metodyka ćwiczeń relaksowo-koncentrujących”, PZWL, Warszawa, 1973
Materiały szkoleniowe Thera Band Systems of Progressive Exercise, „Sensomotoryka”, Tarnowskie Góry, 2009
http://www.praktycznafizjoterapia.pl/nowoczesne-metody-w-fizjoterapii/funkcjonalny-trening-stabilizacji-w-dysfunkcji-ruchu-zasady-i-strategie-dynamicznej-kontroli-ruchu-w.html

http://www.youtube.com/watch?v=pedDLWKX8BU

http://www.veengle.com/s/%C4%87wiczenia%20sensomotoryczne.html

http://integracja-sensoryczna.org/artykuly/69-zestaw-wicze-ruchowych-wykorzystywanych-w-terapii-dzieci-autystycznych.html

http://zawalskaaneta.republika.pl/Piaget.htm

http://www.youtube.com/watch?v=5WosdRhkrk4

http://www.bedfordshire.nhs.uk/downloads/coordination_leaflet.pdf



Ewaluacja Rady Szkoleniowej „ Sensomotoryka jako forma pracy nad koordynacją dziecka w wieku przedszkolnym”

1. W jakim stopniu udało się Pani zaangażować w prowadzone zajęcia?

1 2 3 4 5

2. Czy zaproponowane ćwiczenia będą mogły być przez Panią wykorzystane podczas zajęć ruchowych organizowanych w ramach tygodniowego planu pracy?

1 2 3 4 5

3. Proszę o ogólne wrażenia dotyczące prowadzonych zajęć.


Dziękuję za wypełnienie ankiety



Ewaluacja Rady Szkoleniowej „ Sensomotoryka jako forma pracy nad koordynacją dziecka w wieku przedszkolnym”

4. W jakim stopniu udało się Pani zaangażować w prowadzone zajęcia?

1 2 3 4 5

5. Czy zaproponowane ćwiczenia będą mogły być przez Panią wykorzystane podczas zajęć ruchowych organizowanych w ramach tygodniowego planu pracy?

1 2 3 4 5

6. Proszę o ogólne wrażenia dotyczące prowadzonych zajęć.


Dziękuję za wypełnienie ankiety