Przestrzeganie praw dziecka w Polsce

Dziecko to istota ludzka od chwili poczęcia do pełnoletności i jak każdy człowiek musi odpowiednio ukształtować swoje ciało, uaktywnić swoje siły motoryczne, rozwinąć swoje zmysły pozwalające mu na kontakt z otaczającym go światem, musi rozwinąć uczucia, dzięki którym będzie mógł reagować na rzeczywistość. Musi koniecznie nauczyć się korzystać z woli i rozumu, gdyż to właśnie one charakteryzują człowieka jako człowieka. Dzięki woli i rozumowi człowiek w sposób wolny i świadomy podejmuje decyzje i ponosi za nie odpowiedzialność. Rozwojem człowieka rządzą określone prawa. Wypełnienie ich aktualizuje człowieka, ich zablokowanie degraduje go.
Najważniejszym, naturalnym prawem dziecka jest prawo do życia. Z niego płynie prawo do pełnego rozwoju, którego zabezpieczeniem jest prawo stanowione, stworzone przez ludzi, ogłoszone i zobowiązujące do jego przestrzegania. Dziecko posiada szczególne prawa, gdyż nie potrafi samo o siebie zadbać. Potrzebuje do tego rodziców, opiekunów, potrzebuje wielu innych ludzi. Dziecko swoich praw uczy się od dorosłych, rodzina ma obowiązek uświadomienie mu jego własnych praw, to jednak nie umniejsza rangi nauczycieli, w tym także nauczycieli przedszkoli w tym zakresie. W przedszkolu prawa dziecka są priorytetem, a dziecko wyposaża się w odpowiednią wiedzę i umiejętności, związane z tymi prawami. Niejednokrotnie w przedszkolu dziecko zdobywa pierwsze informacje dotyczące praw dziecka, uczy się poszanowania praw innych i radzenia sobie w sytuacjach naruszania praw własnych. Im wcześniej dziecko styka się z wyższymi wartościami takimi, tym łatwiej i szybciej zdobędzie umiejętności społeczno - moralne.
Dziecko żyjąc w świecie dojrzewającej demokracji, ciągle uczy się rozumieć swoje prawa, korzystać z szeroko pojętej wolności tak, aby żyć w zgodzie z wyższymi wartościami, jakimi są: pokój, sprawiedliwość i tolerancja. W Polsce zawarte są one w Konwencji o Prawach Dziecka, Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz Ustawie o Rzeczniku Praw Dziecka.
Konwencja silnie akcentuje prawo dziecka do wychowania w jego naturalnym środowisku rodzinnym w atmosferze szczęścia, miłości i zrozumienia, w warunkach zapewniających mu prawidłowy rozwój fizyczny, moralny i społeczny - o czym mówi także prawo polskie. Konwencja Praw Dziecka została uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w 1980 roku, a przez Polskę ratyfikowana w 1991 roku.
Zgodnie z Konwencją dziecko jest podmiotem praw i wolności, a nie przedmiotem praw innych osób. Konwencja z uwagi na dobro dziecka nakłada na rodziców i wszystkie inne osoby, w tym również nauczycieli oraz organy władzy państwowej obowiązek kierowania się we wszelkich działaniach troską o najlepiej pojęty interes dziecka. Przewiduje również obowiązek państwa do zabezpieczenia zdrowotnych i wychowawczo - bytowych potrzeb dziecka. Prawa zawarte w Konwencji zebrane są w trzech kategoriach :
• Zapewnienia:
- prawo do posiadania, otrzymywania lub dostępu do pewnych dóbr i świadczeń np. imienia, obywatelstwa, opieki zdrowotnej, edukacji, odpoczynku, zabawy, prawo do opieki nad sierotami i osobami niepełnosprawnymi,
• Ochrony:
- prawo do ochrony przed szkodliwymi działaniami i praktykami np.: separacji od rodziców, zaangażowania w działania wojenne, handlowego i seksualnego wykorzystywania, fizycznej i psychicznej przemocy wobec dziecka,
• Uczestnictwa:
- prawo dziecka do bycia wysłuchanym przy podejmowaniu decyzji dotyczących jego życia. Wraz z rozwojem umiejętności dziecko powinno mieć rosnące możliwości brania udziału w życiu społecznym.
Ratyfikując Konwencję Polska zobowiązała się do podjęcia wszystkich odpowiednich środków ustawodawczych dla realizacji praw w niej uznanych. Podstawowym źródłem dla kształtowania przepisów prawa dotyczących ochrony dziecka i jego praw jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej.
Zgodnie z Konstytucją Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją. Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy władz publicznych. Konkretyzacja ogólnych postanowień Konstytucji dotyczących praw dziecka zawarta jest w wielu aktach ustawodawczych. Do najważniejszych należą: Kodeks Cywilny, Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy, Kodeks Karny, Kodeks Pracy oraz Ustawa o Systemie Oświaty. Określone są w nich prawa dziecka do:
- równouprawnienia wszystkich dzieci niezależnie od narodowości, rasy, wyznania,
- wychowania w rodzinie,
- bezpłatnej nauki,
- opieki zdrowotnej,
- odpowiedniego zabezpieczenia warunków bytowych,
- korzystania z dóbr kultury.
Konstytucja nakłada na rodziców obowiązek wychowania dzieci na prawych i świadomych swych obowiązków obywateli.
Ustawą z dnia 6 stycznia 2000 r. powołano Rzecznika Praw Dziecka.
Rzecznik Praw Dziecka stoi na straży praw dziecka określonych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Konwencji o Prawach Dziecka i innych przepisach prawa, z poszanowaniem odpowiedzialności, praw i obowiązków rodziców. Kieruje się dobrem dziecka oraz bierze pod uwagę, że naturalnym środowiskiem jego rozwoju jest rodzina.
Prawo nie ingeruje w sferę wychowania dziecka oraz dobór metod i środków wychowawczych stosowanych przez rodziców. Duża swoboda pozostawiona zostaje także nauczycielom. Prawo przewiduje interwencje jedynie w sytuacjach drastycznych. Zdarza się, że mimo naruszeń norm prawnych sprawy dziecka rzadko doznają ochrony. Odnosi się to np. "do prawnego przyzwolenia karcenia dzieci, które w rzeczywistości przy powszechnej aprobacie bicia jako skutecznej kary wychowawczej prowadzi do tego, że nadużywanie różnych form przymusu wobec dzieci, także małych, staje się problemem społecznym.".
Nieprzestrzeganie praw dziecka w Polsce jest wynikiem funkcjonowania w naszej kulturze pewnego obyczaju: oczywistości przedmiotowego traktowania dzieci. Przejawia się głównie w stosowaniu wobec dzieci różnych form przemocy, nadużywaniu władzy wobec dzieci, zaniedbywaniu obowiązków wobec dzieci.(2) Stosowanie przemocy wyraża się w szerokiej gamie zachowań agresywnych i kar, jakie dorośli stosują wobec dzieci - od klapsa do skrajnej formy - maltretowania dziecka. Przykładem nadużywania władzy rodzicielskiej jest również zdominowanie dziecka przez bezwzględne podporządkowanie.
Komitet Ochrony Praw Dziecka prowadzi długofalowe kampanie publiczne:
- wychowanie bez bicia: akcja ma na celu wyeliminowanie z zachowań rodziców nieskutecznych i nieetycznych kar fizycznych, powszechnie stosowanych wobec dziecka.
- do przedszkola bez płaczu: akcja ma na celu zredukowanie dziecięcego stresu spowodowanego pierwszymi dniami pobytu dziecka w przedszkolu.
- otwarte drzwi do szpitali dziecięcych: akcja stawia sobie cel, by rodzice mogli uczestniczyć w procesie hospitalizacji swoich dzieci, by mieli wolny dostęp do szpitali.
Podsumowując, można powiedzieć, że prawa dziecka w Polsce są bardzo dobrze chronione przez prawo, w tym przez przyjęte dokumenty międzynarodowe. W niektórych sprawach, jak funkcjonowanie Rzecznika Praw Dziecka stanowimy wręcz wzór dla tych państw Unii, które takiej instytucji nie posiadają, np. Włochy. Gorzej jest natomiast z praktyką, zabezpieczeniem materialnym i uświadomieniem sobie przez instytucje państwowe oraz zwykłych ludzi istnienia tych praw oraz ich znaczenia. Stąd ważna rola edukacji dotyczącej praw dziecka.

Literatura
1. Czyż E., (red): Dziecko i jego prawa, KODP, Warszawa 1992.
2. Czyż E.: Moje prawa. Warszawa 1994.
3. Czyż E.: Prawa dziecka. Warszawa 2002.
4. Deklaracja Praw Dziecka (Uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 20 listopada 1959 r.)
5. http://www.strefamlodych.pl: Międzynarodowa ochrona praw dziecka.
6. Konwencja o Prawach Dziecka (Dz.U. z 1991 r., Nr 120, poz. 526.)
7. Polańczyk A.: Menagement w przedszkolu 1998.Dziecko i jego prawa.
8. Raport Rzecznika Praw Dziecka Rzeczpospolitej Polskiej „Uwagi o stanie przestrzegania praw dziecka w Polsce”, Warszawa 2002.
9. Szamańska D.: Jak bronić praw ucznia?, Problemy Opiekuńczo - Wychowawcze 1995.