Wpływ niezakończonego rozwoju mowy na trudności w nauce czytania i poprawnej pisowni

Wpływ niezakończonego rozwoju mowy
na trudności w nauce czytania i poprawnej pisowni

Niniejszą publikację adresuję przede wszystkim do nauczycieli przedszkoli oraz klas I-III, a także rodziców, aby byli czujni i starali się jak najprędzej wychwycić błędy językowe, zanim te przysporzą trudności szkolnych, zniechęcając uczniów do nauki czytania i pisania.
We wstępie pragnę dokonać definicji różnicowej wady wymowy oraz niezakończonego rozwoju mowy. Otóż wada wymowy to deformacja głoski (najczęściej grupy głosek), w wyniku której powstaje artykulacja nienależąca do systemu języka polskiego, natomiast niezakończony rozwój mowy polega na zastępowaniu jednych głosek, innymi – łatwiejszymi dla danego dziecka pod względem artykulacyjnym.
Moje kilkuletnie doświadczenie w pracy w szkołach podstawowych, pozwala na wysnucie wniosku, że niezakończony rozwój mowy oraz występujące wraz z nim zaburzenia słuchu fonemowego, przejawiające się w tym, iż uczniowie nie słyszą (nie są świadomi) swoich błędów językowych, są jedną z najczęstszych przyczyn problemów w nauce czytania i pisania. Powstające problemy przedstawię w odniesieniu do konkretnych przypadków nieprawidłowej artykulacji.

1.Parasygmatyzm – zastępowanie lub mieszanie głosek w obrębie trzech szeregów (szumiącego, syczącego oraz ciszącego), np.
•Zastępowanie głosek szumiących (sz, rz/ż, cz, dż), głoskami opozycyjnymi pod względem miejsca artykulacji – syczącymi (s, z, c, dz).
Uczniowie, u których (z różnych przyczyn) nie pojawiły się głoski szumiące, będą mieli duże problemy z zapamiętaniem dwuznaków oraz odpowiednim rozróżnianiem znaków graficznych liter sz:s, rz/ż:z, cz:c, dż:dz. Prowadzić to może do kłopotów z odczytywaniem tekstów oraz odpowiednim zapisem wyrazów, np. safa (szafa), musla (muszla), kapelus (kapelusz), zonkil (żonkil), wazywa (warzywa), capka (czapka), poctówka (pocztówka), kluc (klucz), dzungla (dżungla), zjezdzalnia (zjeżdżalnia).
•Zastępowanie głosek zwarto-szczelinowych (c, dz, cz, dż, ci/ć, dzi/dź), głoskami szczelinowymi (s, z, sz, rz/ż, si/ś, zi/ź) opozycyjnymi pod względem sposobu artykulacji.
Uczniowie z w. w. artykulacją, również będą mieli problemy z zapamiętaniem wzorów graficznych liter należących do trzech szeregów. W tym przypadku, mogą pojawiać się następujące błędy w pisowni: sytryna (cytryna), kloski (klocki), pales(palec), zwonek (dzwonek), pieniąze (pieniądze), szołg(czołg), znaszek (znaczek), warkosz (warkocz), żem (dżem), siosia (ciocia), praś (prać), ziewszynka (dziewczynka), ziazio (dziadzio) itp.
Podsumowując pragnę dodać, że problemy pojawiające się w obrębie parasygmatyzmu, niosą za sobą dużo większe konsekwencje. Jeżeli bowiem dziecko ma problem z zapamiętaniem zapisu graficznego dwuznaków lub słuchowego ich wybrzmienia, to dojdą do tego problemy z ortografią, np. zapisem litery „ż” lub „rz”, albo zapoznaniem się z zasadami zmiękczeń (za pomocą „kreseczki” lub znaku graficznego „i”).

2.Mowa bezdźwięczna, polega na zastępowaniu głosek dźwięcznych, ich bezdźwięcznym odpowiednikiem w:f, z:s, rz/ż:sz, zi/ź:si/ś, dz:c, dż:cz, dzi/dź:ci/ć, b:p, d:t, g:k.
Uczniowie, których wymowa jest bezdźwięczna, mają olbrzymi problem z nauką pisania i czytania. Nie są bowiem w stanie zapamiętać i odpowiednio różnicować znaków graficznych głosek opozycyjnych pod względem dźwięczności. Na początku nauki, zapisują więc wyrazy, tak jak wypowiadają, np. forek (worek), sapałka (zapałka), szakiel (żagiel), siarno (ziarno), pęcel (pędzel), troszczófka (drożdżówka), cieci (dzieci), pajka (bajka), topry (dobry), kłofa (głowa).
Jeżeli powyższa artykulacja nie jest korygowana wspólnie z logopedą, błędy w pisowni narastają wraz z nauką kolejnych liter. Uczeń poznaje w szkole graficzne odpowiedniki wszystkich głosek (również tych dźwięcznych). Pojawiają się wtedy problemy z odpowiednim ich różnicowaniem – dziecko zaczyna je mylić. Powstają następujące zapisy: okóreg (ogórek), piurgo (biurko), tłukopiz (długopis) itp. Do tego należy także dodać problemy z dwuznakami, o których wspominałam w poprzednim punkcie, a które w wymowie bezdźwięcznej również się pojawiają. Aby lepiej to przybliżyć, wyobraźmy sobie ucznia, który zamiast dźwięcznej głoski „ż/rz” artykułuje bezdźwięczną „sz”, np. leszak (leżak). Jak taki uczeń pozna zasady pisowni znaku graficznego głoski „ż” oraz „rz”, skoro nawet nie potrafi jej wymówić? Problemy z zapamiętaniem liter znajdują odzwierciedlenie także w nauce czytania – dzieciom takim jest dużo trudniej nauczyć się płynnie i poprawnie czytać.

3.Pararotacyzm, czyli zastępowanie głoski r, głoską l lub j.
Poniżej skupię się na substytucji r-l, ponieważ jest ona bardzo częstym zjawiskiem wśród młodzieży szkolnej. Podobnie jak w powyższych przypadkach niezakończonego rozwoju mowy, uczeń z pararotacyzmem, również będzie zapisywał wyraz tak, jak go wypowiada, np. lakieta (rakieta), dles (dres), latalka (latarka). Może mieć problem z zapamiętaniem znaku graficznego „r” oraz różnicowaniem głosek r:l tak w mowie, jak i piśmie.
Na zakończenie pragnę przypomnieć, że pisząc niniejszą publikację, chciałam uwrażliwić rodziców i nauczycieli na nieprawidłowości artykulacyjne dzieci. Wszystkie bowiem błędy językowe, można wychwycić już na etapie przedszkola. Odpowiednia praca z logopedą, oprócz poprawy artykulacji, z pewnością przygotuje także każdego ucznia do podjęcia nauki czytania oraz poprawnej pisowni.