Zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze

Dotykając tematu pracy z osobami niepełnosprawnymi intelektualnie w stopniu głębokim, dowiadujemy się jak ważne a przy tym trudne są to działania. Osoba niepełnosprawna intelektualnie ma pełne prawo do wspomagania swojego rozwoju poprzez system edukacji, tak jak wspomaga się rozwój osoby bez ograniczeń rozwojowych.
Istotna zmiana sytuacji osób niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu głębokim nastąpiła stosunkowo niedawno, bo 30 stycznia 1997 roku , kiedy to w życie weszło Rozporządzenie MEN w sprawie organizacji zajęć rewalidacyjno – wychowawczych. Fakt ten stanowił realizację prawa osób niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu głębokim do edukacji. Przez wiele lat osoby głęboko upośledzone pozostawały poza zakresem zainteresowania władz oświatowych, zajmował się nimi resort zdrowia i opieki społecznej, a oferowana pomoc sprowadzała się najczęściej do zapewnienia pobytu w domu opieki społecznej. Ministerstwo Edukacji Narodowej określiło zasady organizowania zajęć rewalidacyjno – wychowawczych dla dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim. Zgodnie z zapisami rozporządzenia zajęcia te organizuje się dla dzieci i młodzieży w wieku od 3 do 25 lat, zajęcia te mogą być organizowane w zespołach lub indywidualnie. Celem zajęć jest wspomaganie rozwoju dzieci i młodzieży, rozwijanie zainteresowania otoczeniem, oraz uzyskanie niezależności od innych osób w funkcjonowaniu w codziennym życiu. Rozporządzenie mówi o tym, że zajęcia organizuje się w szczególności w szkołach i placówkach, w tym specjalnych, publicznych niepublicznych, położonych najbliżej miejsca zamieszkania lub pobytu dziecka – w tym w domach rodzinnych dla osób zakwalifikowanych do udziału w indywidualnych zajęciach.
Zajęcia rewalidacyjno – wychowawcze obejmują przede wszystkim:
­ naukę nawiązywania kontaktów w sposób odpowiedni do potrzeb i możliwości uczestnika;
­ kształtowanie sposobu komunikowania się z otoczeniem na poziomie odpowiadającym indywidualnym możliwościom uczestnika;
­ usprawnianie ruchowe i psychoruchowe w zakresie dużej i małej motoryki, wyrabianie orientacji w schemacie własnego ciała i orientacji przestrzennej;
­ wdrażanie do osiągania optymalnego poziomu samodzielności w podstawowych sferach życia;
­ rozwijanie zainteresowań otoczeniem, wielozmysłowe poznawanie tego otoczenia, naukę rozumienia zachodzących w nim zjawisk, kształtowanie umiejętności funkcjonowania w otoczeniu;
­ kształtowanie umiejętności współżycia w grupie;
­ naukę celowego działania dostosowanego do wieku, możliwości i zainteresowań uczestnika, oraz jego udział w ekspresyjnej aktywności.
Korzystnym faktem dla warunków zajęć rewalidacyjno – wychowawczych jest liczba osób w zespole, która wynosi od 2 do 4. Pozwala to na zindywidualizowaną pracę w zespole, oraz możliwość stworzenia atmosfery rodzinnej i bezpiecznej dla uczestników zajęć. Natomiast wymiar zajęć, zależny jest od możliwości psychofizycznych, oraz specyficznych potrzeb rewalidacyjnych uczestników zajęć i wynosi:
­ 4 godziny dziennie na zajęciach zespołowych;
­ 2 godziny dziennie na zajęciach indywidualnych.
Tryb i zasady kwalifikowania i kierowania dzieci i młodzieży do udziału w zajęciach rewalidacyjno – wychowawczych określają przepisy w sprawie zasad działania publicznych poradni psychologiczno – pedagogicznych, oraz innych publicznych poradni specjalistycznych.
Udział dzieci i młodzieży w zajęciach rewalidacyjno – wychowawczych daje szansę korzystania z praw przysługujących jednakowo wszystkim dzieciom, poza tym szansę aktywnego życia, spełnienia ról społecznych odpowiednich do wieku i predyspozycji psychofizycznych.
Zajęcia rewalidacyjno – wychowawcze stwarzają możliwość osobom niepełnosprawnym intelektualnie obcowania z rówieśnikami, poznania nowego środowiska, warunki do dalszego rozwoju a tym samym umożliwiają nabywanie nowych doświadczeń i umiejętności dostosowanych do możliwości i indywidualnych potrzeb. Zajęcia te to działania terapeutyczne skierowane na usunięcie lub zmniejszenie deficytów w zakresie rozwoju lub zachowania. Do poprawy rozwoju oraz redukcji niepożądanych zachowań najlepiej wykorzystać różnego rodzaju metody i formy pracy.
Biorąc pod uwagę to, że osoby niepełnosprawne intelektualnie w stopniu głębokim mają trudność w aktywnym uczestniczeniu opartym na sensownym kontakcie i komunikacji między sobą w trakcie zajęć grupowych, zajęcia te prowadzone w grupie nadal są zajęciami indywidualnymi. Mimo to zajęcia, które można przeprowadzić w grupie stanowią integralną część w procesie rozwoju uczestników zajęć rewalidacyjno – wychowawczych.
W propozycji terapii dzieci niepełnosprawnych w stopniu głębokim J. Kielin podkreśla sens organizowania zajęć w grupie. Proponuje zajęcia plastyczne, zajęcia z żywiołami, zajęcia muzyczno – rytmiczne, Metodę Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne, oraz „Poranny krąg”, czyli stymulację polisensoryczną według pór roku. J. Kielin uważa, że generalną zasadą obowiązującą w pracy rewalidacyjnej „powinna być zasada uczenia dziecka polisensorycznego poznawania zjawisk i przedmiotów”.
M. Grzegorzewska uważa, że realizowanie celów i zadań w pracy rewalidacyjnej należy oprzeć na:
­ „poznaniu każdej jednostki i warunków jej rozwoju,
­ uwzględnienie w metodzie pracy typu układu nerwowego jednostki,
­ poznanie stopnia stanu frustracji i jej typu reakcji negatywnej,
­ zorientowanie się w charakterze oddziaływań środowiska na daną jednostkę,
­ uwzględnienie czynników podnoszących próg tolerancji na frustrację,
­ zastosowanie warunków, które pozwolą przyjąć postawę pozytywna wobec frustracji,
­ dostosowanie pracy do sił i możliwości jednostki,
­ stosowanie metod kompensacyjnych, korygujących, usprawniających i dynamizujących,
­ unikanie bodźców wpływających niekorzystnie na ośrodkowy układ nerwowy,
­ kształtowanie warunków korzystnych dla przebiegów emocjonalnych,
­ uwzględnienie kształtowania się i przekształcania stereotypów dynamicznych,
­ uwzględnienie selekcji i dostosowania do grup programu i metod pracy,
­ uwzględnienie swoistych właściwości każdej z grup upośledzonych”.
W ostatnim czasie propozycje metod, oraz rodzaje terapii, które można wykorzystać w ramach zajęć rewalidacyjno – wychowawczych są bardzo interesujące i dają możliwość na lepszy rozwój psychofizyczny uczestników. Wymienić tu należy dogoterapię, choreoterapię, arteterapię, kinezjologię edukacyjną i wiele innych, które uatrakcyjniają i wpływają na aktywność uczniów w ramach zajęć rewalidacyjno – wychowawczych. Trzeba jednak pamiętać jak twierdzi M. Kwiatkowska, aby starać się „rewalidować dzieci głęboko upośledzone, pamiętając o tym, że każde z nich jest od urodzenia unikalną, niepowtarzalną osobą”, dlatego dobór określonych metod terapii powinien być dostosowany do indywidualnych potrzeb i możliwości dziecka.