Znaczenie metod projekcyjnych

„Metodami projekcyjnymi nazywamy takie metody psychiczne, które za pomocą bodźców neutralnych lub wieloznacznych wywołują myśli albo wyobrażenia ujawniające charakterystyczne cechy badanej osobowości człowieka, choć on sobie nie uświadamia, że w ten sposób ukazuje samego siebie" (Zagadnienia Wychowawcze, a Zdrowie Psychiczne 1974,nr4,s.84). Są one za tym niewyczerpanym źródłem wiedzy o motywach postępowania, celach, dążeniach i sposobach widzenia otaczającego świata jednostki. Pozwalają w wielu przypadkach wyjaśnić zachowanie konkretnego człowieka. Podstawową cechą metod projekcyjnych są wieloznaczne, mało ustrukturyzowane, zamglone i fragmentaryczne bodźce, które zmuszają niejako jednostkę do działania twórczego, do ukazania przez niego swojego wnętrza, utajonych treści, do wypowiedzenia się zgodnego z własnymi myślami i odczuciami.
Jako pierwszy słowo „projekcja" z łac. proicere (wyrzucać, wyciągać) użył w 1896 r. Z.Freud pisząc „projekcja jest procesem polegającym na emitowaniu podniecenia na zewnątrz, przez przypisywanie własnych popędów, pragnień i uczuć innych ludziom i światu" (E.Głowacka za Z.Freud, Piast i Wych 1998,nr5). Natomiast pojęcie metody projekcyjnej wprowadził w 1939 r. K.L.Frank podczas wykładu na zebraniu Towarzystwa Psychologicznego w Nowym Jorku. Jednak termin ten stał się powszechnie stosowany dopiero w 1949 r., co wiązało się z wydaniem książki Franka. Wielu autorów pod słowem „metoda" upatruje ogół istniejących technik projekcyjnych, które odznaczają się wspólnymi cechami tj. działaniem na osobę badaną bodźcami specyficznymi w celu wywołania u niej odpowiedniej relacji oraz ukazywaniem struktur „zdarzeń" psychicznych jednostki.
W metodzie projekcyjnej materiałem analizowanym mogą być bodźce słowne, rysunkowe, fotografie, techniki zabawowe, itd. W literaturze funkcjonują różne podziały technik projekcyjnych w zależności od uwzględnianych kryteriów.
M.Proton (E.Głowacka za M.Proton, Piast i Wych,1998,nr5) proponuje klasyfikację technik w oparciu o specyfikę relacji na bodźce. Wyodrębnia on:
1) techniki wizualne (obrazkowe) np. Test Apercepcji Tematycznej S.Murrayaą, „Ty i twoi rodzice" W.Willamsa;
2) techniki werbalne, np. test uzupełniania zdań zaczętych;
3) techniki graficzne np. Test Rysowania Rodziny- L.Cormana Test Rysowania Drzewa-K. Kocha;
4) techniki zabawowe- Test Stosunków Rodzinnych E.Bene i J.Anthony.
Rabin i Haworth (S.Zelek za Rabina i Haworth, Zagadnienia
Wychowawcze, a Zdrowie Psychiczne, 1974,nr4,s.54-85) swoją typologię technik oparli o rodzaje relacji-asocjację, konstrukcję, uzupełnianie, wybór, decyzję, ekspresję, co pozwoliło im wyróżnić następujące rodzaje technik projekcyjnych:
1) techniki oparte na swobodnej asocjacji, np. skojarzenia w oparciu o oglądanie tablic Rorschacha;
2) techniki konstrukcyjne, narzucające osobie badanej ułożenie pewnej historyjki lub opowiadania w oparciu o materiał obrazkowy TAT, CAT;
3) techniki uzupełniające treść obrazka czy opowiadania, jak np. test frustracji Rosenzwerga, test zdań niedokończonych;
4) techniki wyboru w stosunkowo dużym stopniu ograniczają swobodę działania badanego;
5) techniki ekspresyjne, w skład których wchodzą również testy rysunkowe, swobodne, zabawa lalkami, kukiełkami.
W związku z tym, że rysunek dziecka stanowi jeden z głównych problemów niniejszej pracy, zostanie on w tym miejscu szerzej omówiony. Rysunek, jako technika badawcza zaistniała pod koniec XIX w. Już w początkowym okresie tacy psychologowie jak Luguet, Kerschensteiner, Goodenough wykazali, że rysunek jest wyrazem rozwoju i doskonali się wraz z dojrzewaniem jednostki, co daje podstawę do tworzenia testów badających jej stopień rozwoju intelektualnego. Prób konstruowania testów od tamtego czasu było wiele, jednak rysunek jako główny środek poznania osobowości ludzkiej zaistniał dopiero z chwilą, gdy za sprawą Z.Freuda wprowadzono do psychologii termin projekcja.
Jak podaje wielu autorów rysunek jest zarówno zaliczany do rzędu testów psychometrycznych, z uwagi na to, iż za jego pomocą bada się psychomotorykę jak również do metod projekcyjnych, gdyż pozwala wniknąć w głąb osobowości człowieka.
Rysunek dziecka dodatkowo jest często środkiem komunikatywnym, zwłaszcza w przypadku dzieci 3-10 letnich, które w wielu przypadkach nie potrafią wyrazić za pomocą słów tego co myślą i czują. Ponadto L.Bender Wyraża pogląd, że przeżycia człowieka z jego najwcześniejszych lat mają tendencję do ujawniania się właśnie w lysunku (S.Zelek za L.Bender, Zagadnienia Wychowawcze, a Zdrowie Psychiczne, 1974,nr4,s.85). Z tego względu rysunek jest cenną metodą poznawczą w poradnictwie wychowawczym. Dodatkowe walory rysunku to:
1) pomaga on w nawiązywaniu kontaktu słownego z badanym;
2) jest metodą którą, dzieci wykonują z dużą przyjemnością;
3) jest (jako metoda badawcza) łatwy do wykonania ;
4) może być stosowany wielokrotnie, nie tracąc na wartości;
5) ma dużą wartość diagnostyczno-terapeutyczną.
Do najbardziej znanych rysunkowych metod projekcyjnych i najczęściej stosowanych należą:
1. Test rysunku człowieka Florence L.Goodenough- polega na narysowaniu przez badającego człowieka i ocenieniu stopnia wykonania postaci (punktuje się liczbą szczegółów, w którą wyposażony jest narysowany człowiek. Jest to test badający inteligencję dziecka).
2. Test rysunku rodziny F.Minkowskiej- dziecko wykonuje rysunek na temat „Moja rodzina, ja i mój dom".
3. Test rodziny Porota (rysunek rodzinny).
4. Test Dom-Drzewo-Człowiek (H-P-P) von Buck'a -składa się z dwóch części rysunkowej (rysunek domu, drzewa i człowieka) i słownej (omówienie narysowanych elementów. Służy do badania osobowości i inteligencji jednostki.
5. Test K.Kocha -rysunek drzewa (rysunek drzewa owocowego).
6. Test rysunku człowieka- Zilera.
7. Test Faya: „Pani spaceruje po ulicy i pada deszcz".
8. Test k.Machorer- rysowanie dwóch postaci ludzkich (kobiety i mężczyźni tzw. test „Narysuj osobę"- polega na narysowaniu przez badającego osoby, a następnie na osobnej kartce osobę płci przeciwnej.
9. Test F.Sharma- rysunek rowem.
10. Test rodzinny L.Cormana.
11. Technika Rysowania Rodziny (Narysuj rodzinę)- W.Wolffe.
Metody projekcyjne są w szczególności przydatne w diagnozowaniu dorosłych i starszych dzieci, które z uwagi na pewne zahamowania w przedstawieniu trudnych, kłopotliwych tematów, często problemów mających swe źródło w nieprawidłowej strukturze domu rodzinnego, spontanicznie i szczerze wypowiadają się właśnie w tej postaci. Bardzo ważna podczas interpretacji jest ekspresja czyli, wielkość, charakter linii, rozmieszczenie poszczególnych elementów, jakość wykonania, liczba szczegółów, symetria, perspektywa, światłocienie i kolor. Ponad to dużą rolę odgrywa tu płeć badanego, gdyż na tym podłożu zaznaczają się duże różnice indywidualne, co stanowi podstawę do brania także tego elementu pod uwagą przy inteipretowaniu lysunku.
Kończąc należy podkreślić, iż mimo tak wielu zalet jakie mają metody projekcyjne, są one tylko elementem poszerzającym i uzupełniającym informacje zdobyte podczas prowadzenia badania diagnostycznego. Wielu autorów zaznacza również, iż postawienie diagnozy w oparciu tylko o techniki projekcyjne jest nie możliwe, dlatego zawsze muszą być one poparte innymi technikami badawczymi