Michael Roaf "Wielkie kultury świata. Mezopotamia”. Z angielskiego przełożyła Hanna Turczyn - Zalewska. Recenzja książki

Książka pt. „Wielkie kultury świata. Mezopotamia” nie jest typowym podręcznikiem akademickim chociaż jest zalecana przez wykładowców uniwersyteckich, jako literatura obowiązkowa bądź pomocnicza. Celem jej jest przedstawienie „wyżyn ludzkich osiągnięć w Mezopotamii i na Bliskim Wschodzie na tle geografii regionu”.
Całość rozważań obejmuje okres ok. 10 000 lat i została podzielona na trzy zasadnicze części, w których omówiono kolejno: część pierwsza - osady wczesnorolnicze, część druga – miasta, część trzecia – imperia. Ponadto, omawiając główne zagadnienie, w każdej części zawarte zostały także wybrane zagadnienia, uszczegóławiające zasadniczy temat, przedstawiono omawiane stanowiska archeologiczne, zamieszczono stosowne listy królów oraz map, które przybliżają geografię omawianego regionu.
Omawiana pozycja rozpoczyna się prezentacją tablicy chronologicznej, która obejmuje lata od 12 000 p.n.e. do 300 p.n.e. i przedstawia rozwój, jaki przeszła ludność omawianego regionu od zbieractwa do osiadłego trybu życia i rolnictwa. Jest to swoiste wprowadzenie do lektury. Jednakże dopiero szczegółowa lektura całej ksiązki pozwala na właściwe odczytanie owej tablicy i zrozumienie pewnych danych, które zostały tu zapisane w sposób skrótowy. Kolejnym krokiem mającym na celu wprowadzenie czytelnika w lekturę omawiane pozycji jest przedstawienie mu nowoczesnych metod badań archeologicznych. Jest to niewątpliwie bardzo ważne, gdyż to właśnie dzięki archeologii zebrano przeważającą część wiedzy na temat starożytnego Bliskiego Wschodu. Przedstawiając ten temat autor stara się ukazać archeologię, jako dyscyplinę naukową, bez której nasza wiedza o starożytnym Bliskim Wschodzie byłaby nadal zbiorem hipotez i domysłów. Dzięki pracom prowadzonym przez archeologów, w których uczestniczą również gleboznawcy, metalurdzy, chemicy, geolodzy, programiści komputerowi i wielu innych specjalistów wiedza nasza o tym regionie jest bogata, a hipotezy niegdyś stawiane znajdują potwierdzenie naukowe. Opisano również główne stanowiska archeologiczne na tych terenach. Szczególnym źródłem wiedzy o Mezopotamii są źródła pisane - tabliczki gliniane, których odczytanie stanowi niewątpliwie milowy krok na drodze poznania historii Bliskiego Wschodu. Osobno omówione zostały tu różne inne zagadnienia, takie jak początki pisma czy sztuka polowania.
Wprawdzie autor proponuje poznawanie Mezopotamii poprzez wspomniane wcześniej zagadnienia, to jednak zdarzenia przedstawione są chronologicznie, by w ten sposób podkreślić punkty zwrotne w historii tego obszaru. Stąd najpierw poznajemy okres dziejów Mezopotamii przed wynalezieniem pisma. Wiedzy o najdawniejszych mieszkańcach Bliskiego Wschodu dostarczają ślady materialne przez nich pozostawione. Mimo wielu wysiłków ze strony naukowców jest to wiedza nadal fragmentaryczna. Jednak na jej podstawie można stwierdzić, że to właśnie na terenie Bliskiego Wschodu nastąpiło przejście w zdobywaniu pożywienia od zbieractwa i łowiectwa do uprawy ziemi z jednoczesnym udomowieniem roślin i zwierząt. Rozwój rolnictwa na Bliskim Wschodzie zapoczątkował gwałtowne rozprzestrzenianie się tego sposobu życia na Europę, Azję i Afrykę, co pociągnęło za sobą zmiany we wszystkich dziedzinach życia ówczesnych ludzi. Całość poświęcona temu okresowi jest bogato ilustrowana doskonałymi zdjęciami współczesnych krajobrazów, terenów wykopaliskowych, rycin i map, co pozwala jeszcze bardziej poznać opisywane tereny i ich historię.
W późniejszych okresach odkryto wiele źródeł pisanych, stąd wiedza o badanym terenie została poszerzona o wydarzenia oraz osoby historyczne. Stąd w następnej części poświęconej miastom nasza wiedza bogaci się o treści dotyczące rozwoju miast-państw i ich władców.
Część kolejna omawianej pozycji poświęcona jest wielkim imperiom. Poznajemy je poprzez ich władców i mieszkańców, poznanie stylu życia i wierzeń oraz historię ich rozkwitu i upadku. W części tej omawianych jest bardzo wiele stanowisk archeologicznych, w których dokonano odkryć „kolejnych kart historii Bliskiego Wschodu”. Należą do nich między innymi: Al.-Untasz_Napirisza, Hattusas, Ugari, Aszur, Kalchu, Niniwa, Babilon, Suza, Persepolis. Autor omawiając kolejne stanowiska niejako odkrywa przed czytelnikiem kolejne karty historii omawianego terenu. W rozdziale tym, który dotyczy czasów „bardziej rozpoznanych”, a to z racji tej, iż prowadzone wykopaliska pozwoliły na odkrycie nie tylko śladów materialnych, ale także pisanych, poznajemy życie ówczesnych mieszkańców w sposób można by rzec drobiazgowy. Np. życie w czasach Zimri-Lima opisano w najdrobniejszych szczegółach, gdyż korespondencja, którą prowadził król ze swoimi urzędnikami dotyczyła nawet najdrobniejszych sprawach np. spraw dworskich, chorób, inwazji szarańczy. Z odczytanych tabliczek dowiadujemy się też o zajęciach służby pałacowej, jedzeniu podawanym na królewski stół, obrzędach religijnych i wielu innych, które pozwalają zbudować obraz życia codziennego władcy, dworu i ludności zamieszkującej dane tereny. Wiele miejsca autor poświęca też polityce wewnętrznej i zewnętrznej oraz prowadzonym działaniom wojennym.
Niewątpliwym atutem książki jest bogata szata graficzna oraz język, który jest zrozumiały także dla czytelnika nie będącego specjalistą. Ponadto w książce autor zamieszcza krótką notę biograficzną, co zainteresowanemu czytelnikowi umożliwi poszerzenie wiedzy, ale są to prace obcojęzyczne. Ponadto słowniczek terminów specjalistycznych zawiera wiele informacji z zakresu terminologii i chronologii, co dla czytelnika nie będącego specjalistą w tej dziedzinie jest niezwykle pomocne w lekturze tej i nie tylko tej pozycji. Także zamieszczony w książce spis ilustracji, którymi została ubogacona treść książki, skorowidz nazw geograficznych oraz bogaty indeks pomagają w sposób znaczący w lekturze oraz w odnalezieniu szukanych informacji.
Reasumując należy stwierdzić, że lektura ksiązki pozwala zrozumieć, gdzie tkwią korzenie tego wszystkiego, co dla człowieka żyjącego współcześnie wydaje się oczywiste. Artykuły żywnościowe, cegły, pojazdy na kołach i język pisany, to wszystko zawdzięczamy cywilizacji, która rozwinęła się na starożytnym Bliskim Wschodzie. Tu także powstały pierwsze świątynie i miasta, pierwsze wyroby z metalu, pismo, pierwsze królestwa i pierwsze imperia, bo tu zamieszkiwały najbardziej rozwinięte ówcześnie społeczeństwa. A „trzon starożytnego Bliskiego Wschodu stanowiła Mezopotamia” – żyzna równina zaopatrywana
w wodę przez dwie życiodajne rzeki – Tygrys i Eufrat.