Konspekt artykułu Janusza Forysia "Między Moskwą a Berlinem. Polska myśl polityczna w poszukiwaniu bezpieczeństwa kraju 1921 - 1939. Próba syntezy”

1. Położenie Polski między Rosją a Niemcami ma niewątpliwie istotny wpływ na jej losy na przestrzeni dziejów. Moskwa i Berlin wywierały zawsze istotny wpływ na dzieje Polski i Polaków, co wyraźnie widać zwłaszcza od XVIII wieku, kiedy to współpraca Moskwy i Berlina doprowadziła do katastrofy Polski.

2. Klęska jaką poniosły państwa zaborcze w 1918 roku stworzyła Polsce szanse na odzyskanie niepodległości, co zresztą zostało wykorzystanie. Pozostawał problem zasięgu terytorialnego, a zatem stosunki z Niemcami i Rosją. W kwestii tej wypowiadały się główne siły polityczne młodego państwa, które jednak miały odmienna wizje miejsca Polski w Europie, chociaż wszyscy jednakowo stwierdzali, że między mocarstwami rację bytu ma tylko państwo silne. Inaczej jednak tę siłę rozumieli. Obóz narodowy z Romanem Dmowskim na czele postulował zbudowanie państwa narodowego. Postulowali więc rozwiązania inkorporacyjne. Jako głównego przeciwnika wskazywali na Niemcy. Lewica niepodległościowa marzyła o utworzeniu związku państw. Opowiadali się więc za federacją. Zagrożeniem dla nich była każda Rosja.

3. W czasy pokoju Polska wchodziła jako państwo średniej siły i wielkości, położone między wrogimi Niemcami i Rosją Radziecką, co potwierdził antypolski układ rosyjsko-niemiecki podpisany 16 kwietnia 1922 roku w Rapallo. Należało zatem szukać rozwiązań, które wobec zaistniałej sytuacji gwarantowałyby bezpieczeństwo kraju. Proponowano więc utworzenie Międzymorza, czyli zespołu państw, które silną barierą oddzielałyby od siebie Niemcy i Rosję. Był to wspólny pogląd wszystkich sił politycznych w kraju. Jednak na tym podobieństwa się kończyły.

4. Zwolennicy federacji za groźniejszego przeciwnika Polski uważali Rosję. Dlatego ewentualny związek państw zamierzali ukierunkować na wschód. Stąd propozycja układów sojuszniczych z państwami bałtyckimi. Następnym postulatem była poprawa stosunków z Niemcami. Ponadto proponowano sojusz z Węgrami i Francją.

5. Zwolennicy inkorporacji za głównego przeciwnika uznawali Niemcy i to przeciwko temu sąsiadowi miał być zwrócony obóz sojuszników złożony miał być z Polski Czech i państw Małej Ententy, a jego siłę miał wzmacniać sojusz z Francją. Co do Rosji proponowano politykę wyciszania ewentualnych konfliktów.

6. Po zakończeniu działań wojennych w 1920 roku propozycje te okazały się mało realne. Sytuacja Polski nie była jednak beznadziejna. Zdecydowana polityka Francji wobec Niemiec eliminowała to zagrożenie, a Rosja osłabiona wojną i zajęta rewolucją nie była w stanie podejmować działań wojennych.

7. Rok 1924 przyniósł jednak zmiany w sytuacji Polski. Władzę w Anglii, Belgii i Francji przejęły rządy lewicowe. Ponadto coraz szerzej dawały się słyszeć głosy o porozumieniu z Niemcami, które prowadząc zręczną politykę zagraniczna przygotowywały grunt pod przyszłą rewizję granic wschodnich. Polska polityka zagraniczna opierała się na współpracy z Liga Narodów, co w znacznym stopniu osłabiało rewizjonizm niemiecki.

8. Socjaliści postulowali prowadzenie wobec Niemiec polityki ustępstw, co ich zdaniem doprowadzi do stabilizacji stosunków z Niemcami.

9. Polityka zagraniczna Polski po 1926 roku opierała się na dwóch zasadach:
1) neutralność zarówno wobec Rosji jak i Niemiec; 2) utrzymanie sojuszów z Francja i Rumunią. Co do Ligii Narodów, to współpracę z nią uważano za potrzebna, ale nie przeceniano mało precyzyjnych układów bezpieczeństwa publicznego. Uważano także, że Niemcy nie wyrzekną się swoich roszczeń terytorialnych w stosunku do Polski, a ponadto uważano, że zarówno Niemcy jak i Rosja będą gotowe do wojny za ok. 10-15 lat.

10. Endecy natomiast nie podzielali zupełnie nadziei pokładanych w Lidze Narodów. Uważali, że z polityka przez nią prowadzona przyniesie w rezultacie korzyści tylko Niemcom. Proponowali zawierać tradycyjne sojusze oparte na równowadze sił. Proponowali zbudowanie silnego bloku sojuszniczego, a stosunki ze Związkiem Radzieckim proponowali oprzeć na zasadach przyjaznej neutralności.

11. Kres iluzjom związanym z bezpieczeństwem narodów, które miała gwarantować Liga Narodów położyło dojście Hitlera do władzy i zawiązanie bloku państw faszystowskich. Wobec takiej sytuacji w Europie wszystkie obozy polityczne w Polsce zbliżyły się jeśli chodzi o politykę zagraniczną. Widoczna jest świadomość zagrożenia jakie stwarzają dla Polski Niemcy.

12. Lewicowcy oczekiwali wejścia w silne sojusze i podniesienia autorytetu Ligii Narodów. Początkowo widzieli w tym układzie nawet Związek Radziecki, ale wraz z nasilaniem się zbrodni Stalina pomysł ten upadł.

13. Obóz rządzący nie zmienił swej polityki, gdyż zawsze opowiadali się normalizacja stosunków z Niemcami, stąd podpisanie 26 stycznia 1934 roku polsko-niemieckiej deklaracji o nie stosowaniu przemocy. Ponadto uważano, że naczelna zasadą jest nie wiązanie się blokami ideologicznymi.

14. Endecja uważała, że dojście Hitlera do władzy to sytuacja korzystna dla Polski, gdyż w ten sposób Niemcy straciły poparcie Ligii Narodów. Według nich Polska nie powinna brać udziału w jakiejkolwiek koalicji antyhitlerowskiej pod patronatem Ligii Narodów. Głównym przeciwnikiem Polski są Niemcy.

15. Różnice orientacyjne zginęły w 1939 roku. Wobec zagrożenia ze strony Niemiec wszystkie ugrupowania polityczne zajęły podobną postawę.

16. Klęską drugiej Rzeczpospolitej jest wynikiem inercji mocarstw demokratycznych i bezwzględności państw totalitarnych. Polityka zagraniczna prowadzona zgodnie jakąkolwiek koncepcją nie mogła oddalić katastrofy. Daje się jednak zauważyć pewna prawidłowość. Do roku 1921 dominował problem rosyjski. Później na plan pierwszy wysunął się problem niemiecki, co spowodowało zmniejszenie czujności w stosunku do Rosji lub też Rosja lepiej kamuflowała swoje zamiary. Można jednak stwierdzić, że polityka zagraniczna drugiej Rzeczpospolitej prowadzona była w sposób właściwi, a tworzone koncepcje interesujące. To jednak nie mogło uchronić kraju od katastrofy.