Powstanie Chmielnickiego - scenariusz lekcji historii

oprac. Anna Sarna

Scenariusz lekcji historii
dla klasy I gimnazjum

Temat. Powstanie Chmielnickiego

Cele lekcji
Po zakończeniu lekcji uczeń powinien:
• znać daty: 1648, 1649, 1654, 1568,
• wyjaśnić pojęcia: rejestr, chutor, ataman, sicz
• znać przyczyny konfliktu Kozaków z Polakami,
• wymienić najważniejsze bitwy powstania Chmielnickiego,
• znać postanowienia ugody w Zborowie, Białej Cerkwi, Perejasławiu.

Metody:
• praca z mapą
• analiza tekstu źródłowego
• elementy wykładu

Środki dydaktyczne:
• tekst źródłowy
• atlas historyczny
• fragm. filmu „Ogniem i mieczem” (reż. Jerzy Hoffman)

Przebieg lekcji:

1. Ogólne informacje na temat Kozaków - wykład nauczyciela.
2. Prezentacja fragmentu filmu (scena rozmowy Skrzetuskiego z Chmielnickim o przyczynach wybuchu powstania).
3. Analiza treści dialogu.
Karta pracy nr 1
- Wszystko przez to, że Czapliński ci chutor zabrał, żonę uwiódł?
- Milcz! Czapliński mi syna zabił... Te tysiące poszłyby za mną, gdybym tylko o sobie myślał? Popatrz, co się dzieje na Ukrainie. Kto tutaj szczęśliwy? Królewięta i garstka szlachty... Dla nich ziemia, dla nich złota wolność, a reszta? Bydło. Jakiej wdzięczności doznało wojsko zaporoskie za krew w obronie Rzeczpospolitej przelaną? Gdzie przywileje kozackie? Wolnych Kozaków w chłopów chcą zmienić. Chcę wojny z nimi, nie z królem. Król to jest ojciec, a Rzeczpospolita matka.
- I dlatego na matkę Tatarów ściągasz?
- Mamy iść na pewną śmierć? Nie. Ma nas czekać los poprzednich powstań? To nie ja, to oni królewięta matkę mordują. A gdyby nie oni, miałaby Rzeczpospolita nie dwojga, a trojga narodów tysiące wiernych szabel przeciwko Turkom, Tatarom, Moskwie...
Zagadnienia:
• Osobisty powód zatargu Chmielnickiego z Polakami.
• Charakterystyka sytuacji panującej na Ukrainie.
• Powód sojuszu kozacko- tatarskiego.
•
4. Uczniowie uzupełniają część karty pracy nr 2 (miejsca bitew i podpisanych ugod) na podstawie atlasu.


Karta nr 2
Powstanie Chmielnickiego- bitwy i ugody

Rok Bitwy i ich rezultat
Ugody i ich postanowienia

1648
1649
1651
1654

5. Nauczyciel omawia przebieg powstania Chmielnickiego, uczniowie w tym czasie uzupełniają karty pracy (rezultaty bitwy, postanowienia ugod).

6. Ewaluacja.