Chrześcijańska odpowiedzialność za kulturę

Katecheza jest jednym z najważniejszych zadań posługi duszpasterskiej Kościoła, a zarazem przedmiotem szczególnej jego troski. Stanowi ona zarówno dar jaki i obowiązek, „zrodzony z mandatu misyjnego Zmartwychwstałego Pana, jak i trwałe, niezbywalne prawo, wynikające z przyjętego chrztu, na mocy którego każdy ochrzczony ma niezaprzeczalne prawo otrzymania od Kościoła nauki i wychowania, które umożliwiają mu dojście do życia prawdziwie chrześcijańskiego" . Jednak rozwój i życia i wspólnoty wierzących rodzi również odpowiedzialność za katechezę. Kościół zachowuje „dla katechezy największe swe bogactwa, a mianowicie ludzi i siły, nie szczędząc żadnych starań i trudu (...), aby lepiej kształci tych, którzy będą odpowiedzialni za katechezę. Za katechezę odpowiedzialny jest każdy chrześcijanin i cała wspólnota, gdyż katecheza jest obowiązkiem wynikającym ze wspólnoty wiary i miłości . Wspólnota chrześcijańska słucha i głosi słowo Boże, ale także daje o nim świadectwo w swoim życiu. Odpowiedzialność za katechezę jest zatem wspólna, ale także zróżnicowana, gdyż każdy w swoim zakresie , odpowiednio do swojego powołania realizuje określone zadania w kształtowaniu i rozwijaniu wiary. Dzięki wszystkim ochrzczonym katecheza może ofiarować w sposób całościowy wszystkim bez wyjątku słowo Boże i świadectwo „w sposób tak różnorodny, w różnych miejscach i przez osoby pełniące różne funkcje w Kościele" . Katecheza winna być podejmowana także przez wiernych świeckich, którzy ze względu na charakter świecki swojego powołania, mogą być głosicielami i świadkami Ewangelii wszędzie, aż po krańce ziemi. Szczególnie ważne i nieodzowne jest ich zaangażowanie i misja w dziedzinie kultury.
Kultura jest pojęciem wieloznacznym, stąd trudno podać jednolitą definicję. Różne nauki podają różne definicje. Jednak od łac. słowa cultura znaczy ona tyle co uprawa, kształcenie. Zgodnie z nauką Soboru Watykańskiego II „mianem kultury w sensie ogólnym oznacza się wszystko, czym człowiek doskonali i rozwija wielorakie uzdolnienia swego ducha i ciała; stara się drogą poznania i pracy poddać sam świat pod swoją władzę; czyni bardziej ludzkim życie społeczne tak w rodzinie, jak i w całe społeczności państwowej przez postęp obyczajów i instytucji; wreszcie w dziełach swoich ciągu wieków wyraża, przekazuje i zachowuje wielkie doświadczenia duchowe i dążenia na to, aby służyły one postępowi wielu, a nawet całej ludzkości" . Człowiek jest wezwany do tworzenia kultury. Jest to wpisane w jego naturę. „Jest właściwością osoby ludzkiej, że do prawdziwego i pełnego człowieczeństwa dochodzi ona nie inaczej jak przez kulturę, to znaczy przez kultywowanie dóbr i wartości naturalnych. Gdziekolwiek więc chodzi o sprawy życia ludzkiego, tam natura i kultura jak najściślej wiąże się z sobą" . Kultura jest z istoty rzeczywistością związaną z wymiarem społecznym i historycznym: „Z różnego [...] sposobu używania rzeczy, wykonywania pracy i wypowiadania się, pielęgnowania religii i kształtowania obyczajów, stanowienia praw i instytucji prawnych, rozwijania nauk i sztuk oraz kultywowania piękna powstają różne, wspólne warunki życia i różne formy układu dóbr życiowych. Tak z przekazanych instytucji powstaje dziedzictwo swoiste dla każdej ludzkiej wspólnoty. Tak też tworzy się określone i historyczne środowisko, w które włącza się człowiek jakiegokolwiek narodu czy wieku i z którego czerpie wartości dla doskonalenia kultury osobistej i społecznej" .
Człowiek uczestniczy w kulturze w sposób bierny i czynny zarazem. Ze swej istoty kultura jest rzeczywistością dynamiczną. Istotą tego dynamizmu kultury jest dynamizm osoby, gdyż kultura rozwija się dzięki człowiekowi oraz odwrotnie. Dynamizm kultury tylko wtedy jest właściwy, kiedy służy rozwojowi człowieka. Kultura ma więc osobowy charakter. Jest ona bowiem właściwym sposobem istnienia i bytowania człowieka. Człowiek jest istotą kulturalną, nie może żyć bez kultury. Życie bez kultury nie jest życiem ludzkim. Człowiek jest jedynym podmiotem kultury i podstawowym przedmiotem kultury oraz zasadniczym celem kultury. Kultura jest przez co człowiek staje się bardziej człowiekiem .
Podstawowym narzędziem zaangażowania się chrześcijanina w świecie jest dawanie świadectwa i katechizowanie poprzez pracę. Praca bowiem przyczynia się do tworzenia kultury, do rozwoju nauki i techniki oraz do rozwoju kulturalnego i moralnego człowieka .
Podstawową zasadą działania w kulturze jest harmonijny rozwój całego człowieka. Kultura pomaga kształtować sumienie człowieka. Wielokulturowość wzbogaca człowieka, ale nie wszystkie wartości obcych kultur nadają się wprost do przenoszenia do naszego życia. Jednak kultura pokazuje także zło, zamęt, lęk, bezsens współczesnego człowieka. Dlatego ukazanie zła ma być wyzwaniem dla chrześcijan do przemiany życia. Człowiek najpierw musi być człowiekiem, aby stał się istotą odpowiedzialną. Ale do tego, aby był człowiekiem, potrzebna jest kultura. Jednakże sama kultura nie wystarcza do pełnego rozwoju człowieka. Ogromne znaczenie dla kultury ma sumienie i potrzeba formacji sumienia. Kryzys kultury jest zawsze kryzysem wartości. Jednym z najokropniejszych przykładów rozejścia się kultury i moralności jest współczesna „kultura śmierci", dlatego chrześcijanin odpowiedzialny jest za tworzenie kultury życia przez tworzenie duchowej kultury, kultury miłości .
Wiara jest bowiem źródłem kultury, a kultura zaś jest ukoronowaniem wiary. Wiara w Chrystusa i to wszystko, co On zwiastował światu stanowi fundament i światło rozjaśniają wielorakie wartości kultury. Chrystus odkupił człowieka a przez to i kulturę, zaś łaska zbawienia, która uzdrawia, doskonali, scala i wynosi człowieka, to samo robi z kulturą. Wiara sprawia, że człowiek żyje według jej zasad . Zatem „odnowa kultury wymaga od wszystkich nowego stylu życia [...] opieranie wszystkich decyzji na właściwej skali wartości. - prymat „być" nad „mieć" , zmianę postawy na zainteresowanie się człowiekiem, odrzucenie pokusy obojętności. Osoba to ktoś, kto spełnia się przez dar z siebie" . Kultura chrześcijańska jest kulturą miłości. Tę specyfikę kultury przejęło się określać mianem cywilizacji miłości .Cywilizacja miłości odwołuje się do prawdy, że Bóg jest miłością, a człowiek stworzony na Jego obraz i podobieństwo nie może się urzeczywistniać inaczej jak tylko przez miłość, tzn. bezinteresowny dar z siebie samego i przyjęcie daru od innego człowieka.
Odpowiedzialność chrześcijan za kulturę jawi się jako odpowiedzialność za dar. Odpowiedzialność przed Kimś, a nie przed czymś . Im więcej odpowiedzialności tym więcej miłości. Chrześcijanin jest odpowiedzialny wobec własnego sumienia i wobec wspólnoty - zarówno społeczności świeckiej jaki i wspólnoty wiary oraz względem Boga. Kultura jest istotnym elementem świadectwa o Bogu. Osobowe dojrzewanie człowieka, chrześcijanina do tego, by stał się on twórcą kultury, dokonuje się poprzez otwartość na przyswajanie prawdy naukowej, religijnej i moralnej, otwartość na miłość i życie, wspólnotę i dobro społeczne oraz ogólnoludzkie wartości, które rozwijają wolność wyborów i umacniają osobowość,a ponadto rodzą piękno.
Z definicji kultury wynika, że chodzi w niej o to, by człowiek mógł się „bardziej stać człowiekiem" , czyli o integralny rozwój. W wychowaniu chodzi o to samo, stąd ścisły związek kultury i wychowania. Wychowanie jest zasadniczym zadaniem kultury, a jej celem jest to, by człowiek stawał się bardziej człowiekiem, bardziej był niż miał. Edukacja odpowiedzialności ma uczyć człowieka być z innymi i dla innych w ich różnorodności kulturowej. Chrześcijanie nie mogą z kultury przyjmować wszystkiego i muszą być dużo przygotowani do dialogu z nią, poznać jej wartości i zagrożenia . Współczesnym i podstawowym zagrożeniem jest alienacja wychowania poprzez wychowanie pojmowane jedynie jako wykształcenie i przez zagubienie podmiotowości wychowanka. Dlatego chrześcijanie odpowiedzialni za kulturę muszą mieć odwagę przemieniać i porządkować świat według Ewangelii oraz uczestniczyć w procesie wychowania rozumianego jako stała i integralna formacja człowieka. Ponadto konieczna jest synteza między wiarą, kulturą i życiem.